آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره شوخی های بی محتوی می فرماید: «از گفتن سخنان خنده آور و بى محتوی بپرهيز»؛ زيرا اين گونه سخنان اُبُهّت انسان را ویران ساخته و غالباً همراه با غيبت و يا استهزاء دیگران است، بنابراين سبب نقص انسان در دنيا و آخرت می شود. البتّه اين سخن به معنی پرهیز از مزاحِ مشروع نیست؛ زيرا پیامبر(ص) و ائمه(ع) از اين گونه شوخى ها انجام می دادند. بنابراین شوخی در حد اعتدالش نيكوست و اگر از حد اعتدال بگذرد موجب وهن شخصيت انسان شده يا شخص را وارد گناهانى مى كند كه خشم خدا را برمى انگيزد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه»، خطاب به فرزندش امام حسن(علیه السلام) مى فرمايد: (از گفتن سخنان خنده آور [و بى محتوا] بپرهيز، هرچند آن را از ديگرى نقل كنى)؛ «إِيَّاكَ أَنْ تَذْكُرَ مِنَ الْكَلَامِ مَا يَكُونُ مُضْحِكاً، وَ إِنْ حَكَيْتَ ذَلِكَ عَنْ غَيْرِكَ»؛ زيرا اين گونه سخنان از يك سو هيبت و اُبُهّت انسان را برباد مى دهد و از سويى ديگر غالباً همراه با غيبت يا استهزاء فرد آبرومندى است، بنابراين هم مايه نقص انسان در دنيا و هم در آخرت است. خواه اين سخن از خودش باشد يا به نقل از ديگرى. چه تفاوت مى كند كه غيبت يا سُخريه، ابداعِ خود انسان باشد يا حكايت از ديگرى.
البتّه اين سخن به آن معنا نيست كه انسان از شوخى و مزاحِ مشروع بپرهيزد و خشك و عَبُوس در مجالس بنشيند؛ زيرا مى دانيم شخص پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمه اهل بيت(عليهم السلام) و بزرگان علما اين گونه شوخى و مزاحِ مشروع را داشته اند؛ حتى توصيه شده در سفرها براى از بين بردن فشار مشكلاتِ سفر، مزاح بيشتر كنيد. مرحوم علّامه بحر العلوم در اشعار فقهى خود مى گويد:
وَ اَكْثِرِ الْمِزاحَ فِى السَّفَرِ إذا *** لَمْ يَسْخَطِ الرَّبَ وَ لَمْ يَجْلِبْ أذىً
«در سفرها مزاح بيشتر كن مشروط بر اينكه موجب خشم خدا و آزار شنوندگان نباشد».
اين سخن برگرفته از حديث پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) است كه فرمود: «وَ أَمَّا الَّتِي فِي السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمِزَاحُ فِي غَيْرِ الْمَعَاصِي»(1)؛ (مروّت در سفر آن است كه انسان از زاد و توشه خود به ديگران ببخشد و حُسن خُلق داشته باشد و مزاحِ خالى از معصيت كند).
كوتاه سخن اينكه اين امور در حد اعتدالش نيكوست و اگر از حد اعتدال بگذرد يا موجب وهن شخصيت انسان مى شود و مردم همچون دلقكى به او نگاه مى كنند و يا اينكه وارد گناهانى مى شود كه خشم خدا را برمى انگيزد.(2)