آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره اعتماد بر نعمت های دنیا و بزرگ دانستن آنها می فرماید: «كسى كه خود را از حوادث زمان ايمن بداند زمانه به او خيانت خواهد كرد و كسى كه آن را بزرگ بشمارد او را خوار مى سازد». منظور از زمان در اينجا دنيا و مواهب مادى دنياست و وقتي دنيا در نظر انسان مهمّ باشد و براى به چنگ آوردن آن هر كارى كند، به يقين خوار و بى مقدار خواهد شد و ممكن است منظور از زمان، اهل زمان باشد؛ يعنى انسان نبايد به همه مردم زمان خود اطمينان كند؛ چرا كه ممكن است از پشت به او خنجر بزنند و منظور از بزرگ داشتن زمان، بزرگ داشتن اهل زمان است مخصوصاً طاغوت ها كه اعتماد بر آنها سبب وهن انسان مى شود.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» می فرماید: (كسى كه خود را از حوادث زمان ايمن بداند زمانه به او خيانت خواهد كرد و كسى كه آن را بزرگ بشمارد او را خوار مى سازد)؛ «مَنْ أَمِنَ الزَّمَانَ خَانَهُ، وَ مَنْ أَعْظَمَهُ أَهَانَهُ».
جمله اوّل اشاره به اين است كه هيچ يك از نعمت هاى دنيا مورد اعتماد نيست؛ پيروزى ها، ثروت ها، حُسن و جمال، محبوبيت ها و ساير مواهب مادّى در هر لحظه در معرض زوال است. آنها كه بر اين امور اعتماد كنند ناگهان دنيا به آنها خيانت كرده و يكى را پس از ديگرى از آنها مى گيرد. اين درست به آن مى ماند كه انسان در مسير سيلاب، خانه مجلّلى بنا كند كه هر لحظه ممكن است سيلاب عظيمى جارى شود و خانه را در هم بكوبد، بنابراين منظور از زمان در اينجا دنيا و مواهب مادى دنياست و منظور از جمله دوم اين است كه دنيا در نظرش مهمّ باشد و براى به چنگ آوردن آن تن به هر كارى بدهد. به يقين چنين كسى خوار و بى مقدار و در نظرها موهون خواهد شد.
اين احتمال نيز در تفسير دو جمله بالا هست كه منظور از زمان، اهل زمان است؛ يعنى انسان نبايد به همه مردم زمان خود اطمينان كند؛ چرا كه ممكن است ناگهان از پشت به او خنجر زنند و منظور از بزرگ داشتن زمان، بزرگ داشتن اهل زمان است مخصوصاً طاغوت ها و صاحبان قدرت كه اعتماد بر آنها و بزرگ شمردنشان سبب وهن انسان مى شود، لذا بسيارى از بزرگان و علماى گذشته، نزديك شدن به طاغوت ها را خطر شمرده و افراد محترم را از قرب به سلطان برحذر داشته اند و اينكه در شرح حال بزرگان پيشين مى بينيم كه از فساد زمان خود شكوه داشته اند منظور فساد مردم زمانشان بوده است.(1)
در اشعار منسوب به حضرت عبدالمطلب مى خوانيم:
يَعِيبُ النَّاسُ كُلُّهُمْ زَمَاناً *** وَ مَا لِزَمَانِنَا عَيْبٌ سِوَانَا
نَعِيبُ زَمَانَنَا وَالْعَيْبُ فِينَا *** وَ لَوْ نَطَقَ الزَّمَانُ بِنَا هَجَانَا
وَ إِنَّ الذِّئْبَ يَتْرُكُ لَحْمَ ذِئْب *** وَ يَأْكُلُ بَعْضُنَا بَعْضاً عِيَاناً(2)
«مردم هر كدام زمانى را نكوهش مى كنند در حالى كه زمان ما عيبى جز ما ندارد. ما بر زمان خود عيب مى گيريم در حالى كه عيب در خود ماست و اگر زمان زبان بگشايد ما را مسخره خواهد كرد شاهد اين سخن اينكه گرگ ها گوشت يكديگر را نمى خورند ولى ما گوشت يكديگر را آشكارا مى خوريم».(3)