آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در ارتباط با پذیرش «نصیحت» از دشمن می فرماید: «گاه كسانى كه اهل اندرز نيستند اندرزى مى دهند و آن كس كه [اهل اندرز است و] از او نصيحت خواسته شده خيانت مى كند». بر اين اساس نبايد به سخنان دشمن بدبين بود؛ زیرا ممکن است سخن ناصحانه اى بگوید، همانند توصیه شیطان به حضرت نوح(ع) که خداوند خطاب به پیامبرش می فرماید سخن او را بپذیر؛ اما گاه دوستان خيرخواه از روى خطا و حسادت در نصيحت خود خيانت مى كنند، از این رو باید بر اساس حكم عقل و استفاده از قرائن به درستى يا نادرستى اندرزِ اندرزگويان پى برد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (و گاه كسانى كه اهل اندرز نيستند اندرزى مى دهند و آن كس كه [اهل اندرز است و] از او نصيحت خواسته شده خيانت مى كند)؛ «وَ رُبَّمَا نَصَحَ غَيْرُ النَّاصِحِ، وَ غَشَّ(1) الْمُسْتَنْصَحُ(2)». اشاره به اينكه هميشه نبايد به سخنان كسانى كه اهل نصيحت نيستند بدبين بود؛ گاه مى شود از آنها سخن حكمت آميز و ناصحانه اى صادر گردد و به عكس، خيرخواهانِ نصيحت گو، گاه از روى خطا و حسادت و عوامل ديگر در نصيحت خود خيانت مى كنند، بنابراين هميشه نبايد به آنها خوشبين بود و در هر دو صورت حكم عقل را بايد به كار گرفت و از قرائن به درستى يا نادرستى اندرزِ اندرزگويان پى برد.
مرحوم علّامه مجلسى در «بحارالانوار» حديث معروف و جالبى در اين زمينه نقل مى كند كه: «پس از پايان طوفان نوح، شيطان در برابر حضرت نوح(عليه السلام) ظاهر شد و گفت: خدمت بزرگى به من كردى و حقّى بر من دارى مى خواهم جبران كنم. نوح(عليه السلام) به او گفت: من بسيار ناراحت مى شوم كه من خدمتى به تو كرده باشم بگو آن چيست؟ گفت: آرى تو نفرين كردى و قومت را غرق نمودى اكنون كسى باقى نمانده كه من او را گمراه كنم و مدتى استراحت مى كنم تا جمع ديگرى به وجود آيند و به گمراه ساختن آنها بپردازم. نوح گفت: چه خدمتى به من مى خواهى بكنى [در بعضى از روايات ديگر(3) آمده است كه نوح حاضر به پذيرش از او نبود؛ ولى از سوى خداوند خطاب آمد: گرچه كار او شيطنت است ولى در اينجا راست مى گويد، بپذير]. شيطان گفت: «اذْكُرْنِي فِي ثَلَاثِ مَوَاطِنَ، فَإِنِّي أَقْرَبُ مَا أَكُونُ إِلَى الْعَبْدِ إِذَا كَانَ فِي إِحْدَاهُنَّ اُذْكُرْنِي إِذَا غَضِبْتَ وَ اذْكُرْنِي إِذَا حَكَمْتَ بَيْنَ اثْنَيْنِ وَ اذْكُرْنِي إِذَا كُنْتَ مَعَ إِمْرَأَةٍ خَالِياً لَيْسَ مَعَكُمَا أَحَدٌ»(4)؛ (در سه جا مراقب من باش كه من در اين سه مورد به بندگان خدا از هميشه نزديكترم: هنگامى كه خشمگين شوى مراقب من باش و هنگامى كه در ميان دو نفر قضاوت مى كنى [باز هم] مراقب من باش و هنگامى كه با زنى در خلوتگاهى كه شخص ديگرى در آنجا نباشد همراه شوى در آنجا نيز مراقب من باش). اين در واقع يكى از مصاديق روشن كلام مولی اميرمؤمنان(عليه السلام) است كه در بالا به آن پرداخته شد.(5)