آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عوامل متعددي را مي توان به عنوان منشاء غيبت ذکر کرد، از جمله: حسد، خودخواهى، غرور، انحصارطلبى، كينه توزى، جاه طلبى، دنيا پرستى، رياكارى، اظهار پاكى و تقوا، ايجاد سرگرمى، سوء ظن، انتقام جويى، استهزاء و ... در همه اين موارد، انسان ها سعي مي کنند بواسطه غيبت، شخصيت و موقعيت اجتماعى غیبت شونده را درهم بشكند و او را در نظرها خوار و بى مقدار نمایند، و از اين طريق انتقام بگيرند یا خود را برتر و بالاتر معرفی کنند.

غيبت از جمله گناهانى است كه عوامل بى شمارى دارد، كه هر كدام به تنهايى مى تواند سرچشمه غيبت شود. از جمله: 1ـ حسد؛ 2ـ خودخواهى و خود برتر بينى؛ 3ـ غرور و نخوت؛ 4ـ انحصارطلبى؛ 5ـ كينه توزى؛ 6ـ جاه طلبى؛ 7ـ دنيا پرستى و علاقه به مال و مقام؛ 8ـ رياكارى؛ 9ـ تزكيه نفس و اظهار پاكى و تقوا؛ 10ـ ايجاد سرگرمى ناسالم؛ 11ـ سوء ظن؛ 12ـ انتقام جويى؛ 13ـ تشفّى قلب و فرونشاندن غضب؛ 14ـ سخريه و استهزاء و ... . در همه اين عوامل انسان سعى مى كند بوسیله غيبت، شخصيت طرف و موقعيت اجتماعى او را درهم شکسته و او را در نظرها خوار و بى مقدار كند، و از اين طريق انتقام گرفته و يا خشم خود را فرو نشاند، يا با محروم ساختن غیبت شونده از مقام و مال، او را در اختيار خود بگيرد يا اظهار زهد و تقدس كند، يا حاضران را بخنداند و يا خود را برتر و بالاتر از ديگران معرفى كند.
از اين مطالب آشکار مى شود كه اولا دامنه غيبت تا چه حد گسترده است و چه عوامل زياد و متنوعى دارد؛ امام صادق(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «اَصْلُ الْغيْبَةِ تَتَنَوَّعُ بِعَشْرَةِ اَنْواع؛ شِفاءِ غَيْظ وَ مُساعَدَةِ قَوْم وَ تُهْمَة، وَ تَصْدِيْقِ خَبَر بِلاكَشْفِهِ، وَ سُوءِ ظَنٍّ وَ حَسَد وَ سُخْرِيَّة وَ تَعَجُّب وَ تَبَرُّم وَ تَزَيُّن، فَاِنْ اَرَدْتَ السَّلامَةَ فَاذْكُرِ الْخالِقَ لاَ الْمخْلُوقَ فَيَصِيْرُ ذلِكَ مَكانَ الْغِيْبَةِ عِبْرَةً وَ مَكانَ الاْثْمِ ثَواباً»(1)؛ (سرچشمه غيبت به ده نوع تقسيم مى شود، تشفّى قلب [فرونشاندن آتش غضب] و همگامى با ديگران [تعصّب گروهى] و تهمت زدن، و تصديق عجولانه خبرى كه صدق و كذب آن آشكار نشده، و سوء ظن و حسد و استهزاء، و اظهار تعجب و ابراز ناراحتى و خويشتن آرايى. و اگر مى خواهى سالم بمانى به ياد خالق باش نه به ياد مخلوق، اين سبب مى شود كه به جاى غيبت [از عيوب ديگران] عبرت بگيرى و به جاى گناه پاداش براى تو حاصل شود). روشن است كه امام(عليه السلام) در صدد بيان بخشى از عوامل عمده غيبت بوده است، زيرا همان گونه كه گفته شد، عوامل غيبت از اينها فراوان تر است.(2)