آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) می فرماید: «از ميان حقوقى كه خداوند واجب ساخته، بزرگترين آنها حق والى و زمامدار بر رعيت و حق رعيت بر والى است. حقی كه خداوند سبحان آن را بر هر كدام در مقابل ديگرى مقرّر فرموده است، خداوند اين فريضه را چارچوبی برای پيوستگى آنان با يكديگر و موجب عزت و قدرت دين آنها قرار داده است، بنابراين توده مردم هرگز اصلاح نمى شوند مگر با اصلاح زمامداران و زمامداران اصلاح نمى گردند جز از طريق قرارگرفتن ملت در مسير صحيح و مستقيم». آری تنها اگر هر دو صالح باشند، بهترين شرايط براى پيروزى و پيشرفت جامعه فراهم مى گردد.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 216 نهج البلاغه مى فرمايد: (از ميان حقوقى كه خداوند واجب ساخته، بزرگترين آنها حق والى و زمامدار بر رعيت و حق رعيت بر والى است. فريضه اى است كه خداوند سبحان آن را بر هر كدام در مقابل ديگرى مقرّر فرموده است)؛ «وَ أَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ ـ سُبْحَانَهُ ـ مِنْ تِلْكَ الْحُقوقِ حَقُّ الْوَالِي عَلَى الرَّعِيَّةِ(1)، وَ حَقُّ الرَّعِيَّةِ عَلَى الْوَالِي، فَرِيضَةٌ فَرَضَهَا اللّهُ ـ سُبْحَانَهُ ـ لِكُلٍّ عَلَى كُلٍّ».
سپس امام(عليه السلام) به فلسفه اين دو حق مى پردازد و مى فرمايد: (خداوند اين فريضه را چارچوب و وسیله ای برای پيوستگى آنان با يكديگر و موجب عزت و قدرت دين آنها قرار داده است، بنابراين رعيت هرگز اصلاح نمى شود، مگر با اصلاح زمامداران و زمامداران اصلاح نمى گردند، جز از طريق قرارگرفتن رعيت در مسير صحيح و مستقيم)؛ «فَجَعَلَهَا نِظَاماً لاُِلْفَتِهِمْ، وَ عِزًّا لِدِينِهِمْ، فَلَيْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِيَّةُ إِلاَّ بِصَلاَحِ الْوُلاَةِ، وَ لاَ تَصْلُحُ الْوُلاَةُ إِلاَّ بِاسْتِقَامَةِ الرَّعِيَّةِ».
در واقع رعايت اين حقوق هم آثار مهم مادى و هم معنوى دارد. جمله «جَعَلَهَا نِظَاماً لاُِلْفَتِهِمْ» اشاره به آثار مادى و ظاهرى و جمله «عِزًّا لِدِينِهِمْ» اشاره به آثار معنوى و روحانى است. دو جمله بعد آن، به اين حقيقت مهم اشاره مى كند كه صلاح و فساد رعيت و زمامداران به هم گره خورده است و هر دو در يكديگر اثر متقابل دارند. زمامداران فاسد رعايا را به فساد مى كشانند و رعاياى صالح حكومت را مجبور به پذيرش حق و عدالت مى كنند و اگر هر دو صالح باشند، بهترين شرايط براى پيروزى و پيشرفت جامعه فراهم مى گردد.(2)