آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) دراین باره می فرماید: «آنها قامت خود را در پيشگاه خدا خم کرده و به هنگام سجده پيشانى، كف دست ها، سر زانوها و نوك انگشتانِ پا را بر زمين می گسترانند». هدف نهايى از اين كار، آزادسازى گردن ها از چنگال اسارت هواى نفس و آتش دوزخ است و براستی آزادى انسان تنها در سایه بندگى خداست.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 193 «نهج البلاغه»، بعد از بیان كيفيّت نماز پرهيزكاران، به بيان دو ركن «ركوع» و «سجود» آنان مي پردازد و مى فرمايد: (آنها قامت خود را در پيشگاه خدا خم مى كنند [و به ركوع مى روند] و پيشانى و كف دست ها و سر زانوها و نوك انگشتان پا را [به هنگام سجده] بر زمين مى گسترانند و آزادى خويش را از پيشگاه خداوند متعال درخواست مى كنند)؛ «فَهُمْ حَانُونَ(1) عَلَى أَوْسَاطِهِمْ(2)، مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاهِهِمْ(3) وَ أَكُفِّهِمْ وَ رُكَبِهِمْ، وَ أَطْرَافِ(4) أَقْدَامِهِمْ، يَطْلُبُونَ إِلَى اللهِ تَعَالَى فِي فَكَاكِ(5) رِقَابِهِمْ».
تعبيراتى كه امام(عليه السلام) درباره ركوع و سجود بيان فرموده، تعبيرات زيبا و جالبى است كه انسان را به عمق اين عبادات آشناتر مى سازد؛ خم شدن در پيشگاه خدا و فرش كردن پيشانى و دست و پاها بر زمين در برابر عظمت او با توجّه و حضور قلب، دنيايى از معنويت را به همراه دارد و جالب اينكه هدف نهايى آن را آزادسازى گردن ها از زنجير اسارت بيان فرموده است؛ آيا تنها آزاد ساختن از اسارت در چنگال آتش دوزخ است يا آزادسازى از هر گونه اسارت در چنگال هواى نفس و شيطان و انسان هاى شيطان صفت؟ تعبير امام(عليه السلام)، مطلق است و همه را شامل مى شود، هر چند در دعاها يا روايات، بطور مرتب ديده شده كه بعد از «فِكاكَ رَقَبَة» واژه «مِنَ النّارِ» ذكر مى شود.
آرى! آزادى انسان تنها در بندگى خداست، هم در دنيا و هم در آخرت و ناپرهيزكاران اسير چنگال هوی و هوس و شيطان و مال و ثروت و مقام و شهوتند.
آنچه امام(عليه السلام) در اين فراز درباره پرهيزكاران بيان فرموده در واقع برگرفته از صفاتى است كه قرآن مجيد در بخش آخر سوره «فرقان» درباره «عباد الرّحمان» بيان كرده، آنجا كه مى فرمايد: «وَ الَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِيَاماً * وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً»(6)؛ (كسانى كه شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قيام مى كنند و كسانى كه مى گويند: پروردگارا! عذاب جهنّم را از ما برطرف گردان كه عذابش سخت و پر دوام است).(7)