پاسخ اجمالی:
روایات متعددی در باب شهادت امام علی(ع) وجود دارد. در برخي از روايات آمده كه حضرت در مدخل ورودی مسجد مورد حمله «ابن ملجم» قرار گرفته است. در نقل دیگر آمده امام(ع) در حال بیدار کردن مردم برای نماز بود که مورد حمله قرار گرفته است. اما بسیاری از تواریخ، اشاره به نقل نخست دارند. در مقابل، روایات دیگری زمان حمله «ابن ملجم» را در هنگام نماز می دانند. لذا «میثم تمار» می گوید: امام نماز صبح را آغاز کرده بود و در حالی که یازده آیه از سوره انبیاء را خوانده بود، که «ابن ملجم» با شمشیر ضربتی به سر امام زد.
پاسخ تفصیلی:
در کتب تاریخی آمده زمانی که امام علی(علیه السلام) آماده می شد تا به سوی صفین حرکت کرده و جنگ جدیدی را با معاویه آغاز کند، صبحگاه نوزدهم ماه مبارک رمضان سال 40 هجری توسط شقی ترین انسان ها، «عبد الرحمن بن ملجم مرادی» مجروح شده و سه روز بعد در 21 رمضان به شهادت رسید.
بنا به نقل «ابن سعد»، سه نفر از خوارج با نام های «عبدالرحمن بن ملجم»، «برک بن عبدالله تمیمی» و «عمرو بن بکیر تمیمی»، در مکه با یکدیگر قرار گذاشتند تا امام علي(علیه السّلام)، معاویه و عمرو بن عاص را بکشند. عبدالرحمن به کوفه آمده و با دوستان خارجی خود دید و بازدید می کرد. یک بار به دیدار گروهی از طایفه «تیم الرباب» رفت. در آنجا زنی را با نام «قطام بنت شجنة بن عدی» دید که پدر و برادرش در «نهروان» کشته شده بود. ابن ملجم از او خواستگاری کرد. زن مهر خویش را سه هزار دینار! و قتل امام علي(علیه السّلام) قرار داد. ابن ملجم گفت که از قضا برای همین به کوفه آمده است.(1) او چندی شمشیر خویش را به زهر آلوده کرده و با همان، ضربتی بر سر امام(علیه السلام) زد که به دلیل عمیق بودن زخم و سمی بودن شمشیر، امام را به شهادت رساند. گفته شده که ابن ملجم آن شب را در خانه «اشعث بن قیس» بوده است.(2)
روایات متعددی حکایت از آن دارد که امام در مدخل ورودی مسجد [در درون مسجد] مورد حمله ابن ملجم واقع شده است.(3) در نقل های دیگری آمده است که امام در حال بیدار کردن مردم برای نماز بود که مورد حمله قرار گرفت.(4) منابع موجود تاریخی بیشتر اشاره به نقل نخست کرده اند. در مقابل روایات دیگری وجود دارد که زمان حمله ابن ملجم را وقتی می داند که امام مشغول نماز بوده است. در نقلی از «میثم تمار» آمده است که امام نماز صبح را آغاز کرده و در حالی که یازده آیه از سوره انبیاء خوانده بود ابن ملجم با شمشیر ضربتی بر سر امام زد.(5)
در نقل دیگری از یکی از نوادگان «جعدة بن هبیره» -که این جعده فرزند ام هانی بوده و گاهی بجای آن حضرت نماز می خوانده و در برخی نقل ها آمده که پس از ضربت خوردن امام، او جلو آمده و نماز را ادامه داد- گفته شده است که وقتی ابن ملجم ضربه را زد که امام در نماز بود.(6) مرحوم شیخ «طوسی» نیز روایتی نقل کرده است که که همین مطلب را تأیید می کند.(7) «متقی هندی» نیز روایت نقل کرده که ضمن آن آمده است که ابن ملجم زمانی ضربت خود را فرود آورد که امام سرش را از سجده برداشت.(8) نقل دیگری از «ابن حنبل»(9) که همان را «ابن عساکر»(10) نیز روایت کرده از همین مطلب را تأیید می کند. «ابن عبد البر» می گوید: «در این که آیا ابن ملجم در نماز ضربت را زده یا قبل از آن و نیز این که امام در آن هنگام کسی را جانشین خود کرده یا خود تمام کرده، اختلاف است. بیشتر بر آنند که آن حضرت، «جعدة بن هبیره» را بجای خود گذاشت تا نماز را تمام کند».(11)
روایات فراوانی از طریق اهل بیت و اهل سنت نقل شده که نشان از وضعیت خاص روحی امام در شبی است که صبحگاه آن شب، امام ضربت خورد. از جمله روایتی از امام باقر(علیه السّلام) که «ابن ابی الدنیا» نقل کرده آشکارا آگاهی امام را از شهادت خویش خبر می دهد.(12) زمانی که امام ضربت خورد فریاد زد: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَهِ»(13)؛ (به خدای کعبه رستگار شدم).
«ابن ابی الدنیا»، وصیت امام را از طرق مختلف نقل کرده است. قسمت هایی از آن در زمینه مسائل مالی و بخشی از آن، وصایای دینی امام است. در این وصیت، امام توصیه به مسائل چندی کردند از جمله: صله رحم، اَیتام، همسایگان، عمل به قرآن، اقامه نماز به عنوان عمود دین، حج، روزه، جهاد، زکات، اهل بیت رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله)، بندگان، امر به معروف و نهی از منکر. در این نقل آمده است که امام در حالی که مشغول گفتن «لَا اِلهَ اِلَّا اللهُ» بودند، در آغاز شب بیست و یکم رمضان، در حالی که آیه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ» را می خواند به دیدار معبود شتافت.(14) بنا به نقلی دیگر، پس از شهادت امام، حسنین(علیه السلام)، «محمد بن حنفیه»، «عبدالله بن جعفر» و تنی چند نفر از اهل بیت، آن حضرت را شبانه به خارج کوفه (جایی که بعدها نجف نامیده شد) بردند و پنهانی دفن کردند. این کار برای آن بود که خوارج یا دیگران (بنی امیه) قبر امام را نبش نکنند.(15)،(16)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.