آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره جامعیّت احکام اسلام می فرماید: «خداوند پيامبر(ص) را در حالى از اين جهان بُرد كه احكام هدايت را به خلق رسانده بود، چنان كه خداوند چيزى از دينش را بر شما پنهان نكرده است، و هيچ مطلبى را كه سبب رضايت او يا ناخشنوديش باشد وانگذاشته جز اينكه نشانه اى آشكار و آيه اى محكم و روشن براى آن قرار داده است كه از آن باز مى دارد يا به سوى آن دعوت مى كند، رضا و خشم او در گذشته و حال و آينده يكسان است، بدانيد خداوند هيچ گاه از شما خشنود نمى شود به كارى كه بر پيشينيان به سبب آن، خشم گرفته، و هرگز بر شما خشمگين نمى شود به چيزى كه از پيشينيان راضى شده است. [آرى] شما در راه روشنى گام بر مى داريد و همان سخنى را مى گوييد كه بزرگان پيش از شما گفته اند».

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 183 «نهج البلاغه» به بيان جامعيّت احكام اسلام و قرآن پرداخته، مى فرمايد: (خداوند پيامبرش(صلى الله عليه و آله) را در حالى از اين جهان برد كه احكام هدايت قرآن را به خلق، رسانده بود [و حلال و حرام را به طور كامل براى همگان تبيين نمود])؛ «وَ قَبَضَ نَبِيَّهُ(صلى الله عليه وآله) وَ قَدْ فَرَغَ إِلَى الْخَلْقِ مِنْ أَحْكَامِ الْهُدَى بِهِ». سپس چنين نتيجه گيرى مى كند؛ (حال كه چنين است خدا را آن گونه بزرگ بشماريد كه خود [در قرآن] بيان كرده است)؛ «فَعَظِّمُوا مِنْهُ سُبْحَانَهُ مَا عَظَّمَ مِنْ نَفْسِهِ».
اشاره به اينكه از پيش خود صفاتى براى خدا قرار ندهيد و در مقام عبادت و نيايش و تعظيم و تقديس پروردگار از خود چيزى اختراع نكنيد؛ بلكه در همه اين امور تابع هدايت ها و دستورهاى او باشيد كه در قرآن آمده است (اين تعبير ممكن است اشاره به توقيفى بودن صفات خدا و تعبّدى بودن عبادات باشد).
سپس به بيان علّت اين موضوع مى پردازد و مى فرمايد: (چنان كه خداوند چيزى از دينش را بر شما پنهان نكرده است، و هيچ مطلبى را كه سبب رضايت او يا ناخشنوديش باشد وانگذاشته، جز اينكه [در قرآن] نشانه اى آشكار و آيه اى محكم و روشن براى آن قرار داده است كه از آن باز مى دارد يا به سوى آن دعوت مى كند)؛ «فَإِنَّهُ لَمْ يُخْفِ عَنْكُمْ شَيْئاً مِنْ دِينِهِ، وَ لَمْ يَتْرُكْ شَيْئاً رَضِيَهُ أَوْ كَرِهَهُ إِلَّا وَ جَعَلَ لَهُ عَلَماً بَادِياً(1)، وَ آيَةً مُحْكَمَةً، تَزْجُرُ عَنْهُ، أَوْ تَدْعُو إِلَيْهِ».
به بيان ديگر، خداوند نسبت به همه اوامر و نواهيش اتمام حجّت فرموده و رسول خدا در رساندن پيام الهى كوتاهى نكرده؛ اصول را روشن ساخته و فروع را تبيين كرده است، بنابراين جايى براى ابداعات اين و آن نگذاشته است.
در ادامه مى فرمايد: اين احكام مخصوص زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) نبود، بلكه؛ (رضا و خشم [و قانون] او در گذشته و حال و آينده يكسان است)؛ «فَرِضَاهُ فِيمَا بَقِيَ وَاحِدٌ، وَ سَخَطُهُ فِيمَا بَقِيَ وَاحِدٌ».
بنابراين نبايد بعضى به اين بهانه متوسّل شوند كه احكام عصر پيامبر مخصوص آن زمان بوده و با تغيير زمان و دگرگونى محيط بايد اجتهاد تازه اى به راه اندازيم! در واقع اين جمله امام(عليه السلام) اشاره به مضمون حديث معروف نبوى است: «حَلالُ مُحَمَّدٍ حَلالٌ أبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ حَرامُهُ حَرامٌ أبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيامَةِ».(2)
در ادامه اين سخن و در تأكيد وحدت برنامه هاى الهى درباره همه انسان ها، اعم از آيندگان و گذشتگان و حال، مى افزايد: (بدانيد خداوند هيچ گاه از شما خشنود نمى شود به كارى كه بر پيشينيان به سبب آن، خشم گرفته، و هرگز بر شما خشمگين نمى شود به چيزى كه از پيشينيان راضى شده است. [آرى] شما در راه روشنى گام بر مى داريد [كه همه انبيا به آن دعوت كرده اند] و همان سخنى را مى گوييد كه بزرگان پيش از شما گفته اند)؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَنْ يَرْضَى عَنْكُمْ بِشَيْءٍ سَخِطَهُ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، وَ لَنْ يَسْخَطَ عَلَيْكُمْ بِشَيْءٍ رَضِيَهُ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ. وَ إِنَّمَا تَسِيرُونَ فِي أَثَرٍ بَيِّنٍ، وَ تَتَكَلَّمُونَ بِرَجْعِ قَوْلٍ قَدْ قَالَهُ الرِّجَالُ مِنْ قَبْلِكُمْ».
همه اين تعبيرات اشاره به آن است كه اصول تعليمات انبياء و رجالِ وحى يكى است و برنامه سعادت و تكامل انسان ها كه از سوى خدا به وسيله مردان وحى ابلاغ شده است يكسان است، هر چند با گذشت زمان تكامل بيشترى يافته است و اين در واقع يكى از شاخه هاى توحيد است. اين همان چيزى است كه قرآن مجيد مى فرماید: «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللهِ وَ مَلَائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّنْ رُسُلِهِ»؛ (پيامبر به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است و همه مؤمنان [نيز] به خدا و فرشتگانش و كتاب هاى او و فرستادگانش ايمان آورده اند [و گفتند:] ما در ميان هيچ يك از پيامبران او فرق نمى گذاريم [و به همه ايمان داريم]).(3)،(4)