آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در بیان يكى از مهم ترين آثار سوء «لجاجت» مى فرمايد: «لجاجت، فكر و رأى انسان را از ميان مى برد». زيرا «لجاجت» اجازه درست انديشيدن را به انسان نمى دهد و غالباً لجوجان به راه خطا رفته و منافع و موقعيت هاى خود را از دست مى دهند، چرا كه تصميم گيرى هاى آنها نابجا و ناصواب است. از سویی افراد لجوج كمتر مشورت کرده و بر روى افكار خود پافشارى مى كنند. در واقع محروم بودنشان از مشورت ضربه ديگرى بر آنان وارد مى سازد. لذا امام(ع) می فرماید: «لجاجت زيان بارترين اشيا در دنيا و آخرت است».

امام علي(عليه السلام) در حکمت 179 نهج البلاغه به يكى از مهم ترين آثار سوء «لجاجت» اشاره كرده، مى فرمايد: (لجاجت، فكر و رأى انسان را از ميان مى برد)؛ «اَللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْىَ».
«تسل» از ريشه «سلّ» بر وزن «حلّ» در اصل به معناى بيرون كشيدن شمشير از غلاف با نرمش و يا خارج كردن هر چيزى به مدارا و نرمى است. به فرزند هم به همين مناسبت سليل مى گويند، چون از وجود ديگرى خارج شده است. گاهى اين واژه را به نابود كردن تفسير كرده اند؛ زيرا چيزى را كه از محلى بيرون بكشند آن محل خالى مى ماند و به اشخاصى كه مخفيانه و به اصطلاح به طور قاچاقى از جايى مى گريزند و يا به جايى وارد مى شوند «متسلّلون» گفته مى شود. به هر حال منظور امام(عليه السلام) از اين كلام نوراني، بازداشتن لجوجان از لجاجت است؛ زيرا لجاجت به انسان اجازه درست انديشيدن و فكر صحيح را نمى دهد و غالباً لجوجان به راه خطا مى روند و منافع و موقعيت هاى خود را از دست مى دهند، چرا كه تصميم گيرى هاى آنها نابجا و ناصواب است.
بعضى از شارحان در تفسير اين كلام حكيمانه، احتمال ديگرى نيز داده اند و گفته اند منظور آن است كه هرگاه رئيس و مدير و بزرگتر ببيند افراد زيردست، لجاجت به خرج مى دهند از اصلاح آنها صرف نظر مى كند و حمايت خود را از آنها بر مى گيرد و آنان را به حال خود وا مى گذارد كه سبب خسارتى عظيم براى آنان مى شود.
ولى تفسير اول صحيح تر به نظر مى رسد؛ زيرا منظور اين است در همانجا كه لجاجت است اين اثر منفى وجود دارد، به علاوه افراد لجوج كمتر حاضرند به مشورت تن بدهند. آنها روى افكار خود پافشارى مى كنند و محروم بودنشان از مشورت ضربه ديگرى نيز بر آنان وارد مى سازد، هر چند جمع ميان دو تفسير در يك عبارت مانعى ندارد و استعمال لفظ در بيش از يك معنا به اعتقاد ما جايز است.
مفاسد لجاجت به قدرى زياد است كه گاهى سرچشمه بروز جنگ هاى خونين مى شود همان گونه كه در حديثى از امام اميرمؤمنان(عليه السلام) آمده است: «إيّاكَ وَ مَذْمُومَ اللَّجاجِ فَإنَّهُ يُثِيرُ الْحُرُوبُ»(1)؛ (از خصلت نكوهيده لجاج بپرهيز كه آتش جنگ ها را شعله ور مى سازد).
لجاجت گاه سبب از هم پاشيدن خانواده ها، به هم خوردن دوستى هاى پرسابقه، ايجاد اختلاف در ميان شركا و به هم خوردن وحدت صفوف مى شود و اگر لجاجت در مديران جامعه پيدا شود آثار سوء آن بسيار گسترده تر است. به همين دليل در احاديث فراوانى كه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و ائمه هدى(عليهم السلام) به ما رسيده لجاجت سخت نكوهش شده است؛ رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در این رابطه می فرمایند: «الْخَيْرُ عادَةٌ وَ الشَّرُّ لَجاجَةٌ»؛ (خوبى سبب مى شود كه انسان به كار خير عادت كند و انجام كارهاى بد ناشى از لجاجت است). در حديث ديگرى از اميرمؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «اللَّجاجُ بَذْرُ الشَّرِّ»(2)؛ (لجاجت بذر بدى هاست). در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است: «اللَّجاجُ أكْثَرُ الاَشْياءَ مَضَرَّةً فِي الْعاجِلِ وَ الآجِلِ»(3)؛ (لجاجت زيان بارترين اشيا در دنيا و آخرت است). در حديث ديگرى لجاجت به مركب چموشى تشبيه شده كه انسان بر آن سوار مى شود، امام علي(علیه السلام) در این رابطه می فرمایند: «لَا مَرْكَبَ أَجْمَحْ مِنَ اللَّجاجِ»(4)؛ (هيچ مركبى سركش تر و چموش تر از مركب لجاجت نيست).
اين کلام را با حديثي از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پايان مى دهيم كه فرمود: «إيّاكَ وَ اللَّجاجَةِ فَإنَّ أوَّلَها جَهْلٌ وَ آخِرَها نَدَامَةٌ»(5)؛ (از لجاجت بپرهيز كه آغازش نادانى و سرانجامش پشيمانى است).(6)