آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان می فرماید: «ترك گناه آسان تر از تقاضاى توبه است»، زيرا ممكن است انسان پس از ارتكاب گناه، توفيق توبه نيابد و از دنيا برود و یا مانند بسیاری از غافلان توبه را به تأخير بيندازد. از سویی توبه شرايطى دارد، همانند پشيمانى قطعى از گناه، تصميم بر ترك در آينده، پرداخت حق الناس، و ... لذا موسی بن جعفر(ع) در حدیثی می فرماید: «كسى كه گناهى نكرده راحت تر و كم اندوه تر است از كسى كه مرتكب گناهى شده، هرچند توبه خالصانه اى بعد از آن كند و به خدا باز گردد».

حضرت علي(عليه السلام) در حکمت 170 «نهج البلاغه» به نكته مهمى در مورد «ترك گناه» و مقايسه آن با «توبه از گناه» اشاره كرده مى فرمايد: (ترك گناه آسان تر از تقاضاى توبه است)؛ «تَرْكُ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوبةِ».(1)
اين كلام امام(عليه السلام) كه ترك گناه از تقاضاى توبه آسان تر است دلايل زيادى دارد؛ زيرا از يك سو ممكن است انسان پس از ارتكاب گناه توفيق توبه نيابد و از دنيا برود، به خصوص اگر توبه را به تأخير بيندازد آن گونه كه سيره بسيارى از غافلان است. از سوى ديگر توبه شرايط زيادى دارد پشيمانى قطعى از گناه و تصميم بر ترك در آينده و پرداخت حق الناس و قضاى عبادات و پرداختن و كفاره اگر عملى است كه داراى قضا و كفاره بوده مانند ترك روزه واجب و جبران كردن خطاهاى گذشته با اعمال صالح آينده؛ زيرا در قرآن مجيد كراراً بعد از جمله «تابُوا» واژه «اَصْلَحُوا» ذكر شده است.(2)
از همه اينها گذشته گناه رسوباتى در روح انسان بجاى مى گذارد كه برطرف ساختن آن بسيار مشكل است، همانند این است كه به كسى بگويند مراقب باش بدنت مجروح نشود و دست و پايت نشكند، و او بگويد مهم نيست اگر مجروح شد مداوا مى كنم و اگر شكست به شكسته بند مراجعه مى نمايم در حالى كه بعد از مداواى جراحات و جبران استخوان هاى شكسته آثارى از آن در ظاهر يا در باطن باقى مى ماند كه گاه تا آخر عمر همراه انسان است. مرحوم علامه مجلسى در روضه «بحارالانوار» در حديث معروف «هشام بن حكم» از امام موسى بن جعفر(عليه السلام) جمله اى را از حضرت مسيح نقل مى كند كه می فرماید: «بِحَقًِ أقُولُ لَكُمْ إنَّ مَنْ لَيْسَ عَلَيْهِ دَيْنٌ مِنَ النّاسِ أرْوَحُ وَ أقَلُّ هَمّاً مِمَّنْ عَلَيْهِ دَيْنٌ وَ إنْ أحْسَنَ الْقَضاءَ وَ كَذلِكَ مَنْ لَمْ يَعْمَلِ الْخَطِيئَةِ أرْوَحُ هَمّاً [مِمَّنْ] عَمِلَ الْخَطيئَةَ وَ إنْ أخْلَصَ التَّوْبَةَ وَ أَنَابَ»(3)؛ (به حق براى شما مى گويم: كسى كه بدهى به مردم ندارد راحت تر و كم غصه تر است از كسى كه دينى بر ذمه اوست، هرچند مى تواند به خوبى آن را ادا كند. همين گونه كسى كه گناهى نكرده راحت تر و كم اندوه تر است از كسى كه مرتكب گناهى شده، هرچند توبه خالصانه اى بعد از آن كند و به خدا باز گردد).
مرحوم كلينى در «كافى» و مرحوم علامه مجلسى در «بحارالانوار» داستان جالبى از عابدى از بنى اسرائيل نقل مى كنند كه ذكر آن در اينجا بسيار مناسب است.
امام صادق(عليه السلام) در اين حديث مى فرمايد: «مرد عابدى در بنى اسرائيل بود كه هرگز مرتكب خلافى در امور دنيا نشده بود [و گناهى نكرده بود] به گونه اى كه ابليس از دست او ناراحت شد و فرياد كشيد و لشكرش نزد او حاضر شدند. ابليس گفت: چه كسى مى تواند براى من اين عابد را گمراه سازد؟ يكى از آنها گفت: من آماده ام. ابليس گفت: از كدام راه به سراغ او مى روى؟ گفت: از ناحيه زنان [و شهوت جنسى كه بسيار نيرومند است]. ابليس گفت: كار تو نيست، اين عابد مسائل مربوط به زنان را تجربه نكرده است. ديگرى از شياطين گفت: من آمادگى دارم. ابليس گفت: از كجا به سراغ او مى روى؟ گفت: به وسيله شراب و لذات. ابليس گفت: كار تو نيست، او علاقه اى به اين امور ندارد. سومى گفت: من آماده ام [كه او را گمراه سازم]. ابليس گفت: از چه راه به سراغ او مى روى؟ گفت: از طريق كارهاى نيك [و عبادت!] ابليس پسنديد گفت: برو، اين كار از تو ساخته است. او به صومعه عابد رفت و در برابر او ايستاد و مشغول نماز شد. عابد از عبادت خسته مى شد و مى خوابيد و آن شيطان چشمش به خواب فرو نمى رفت، عابد استراحت مى كرد؛ ولى شيطان استراحت نمى كرد. عابد در حالى كه خود را در برابر او قاصر و عمل خود را كوچك مى ديد، گفت: اى بنده خدا از چه راه اين همه قدرت و قوت بر نماز و عبادت پيدا كردى؟ شيطان جوابش را نداد. بار دوم و بار سوم تكرار كرد. شيطان در جواب او گفت: اى بنده خدا! گناهى از من سر زده و من از آن توبه كردم هر زمان كه گناه به خاطرم مى آيد قوتى بر نماز پيدا مى كنم. عابد گفت: اگر چنين است گناهت را به من بگو تا من هم انجام دهم و توبه كنم و هرگاه چنين كردم [و گناه به خاطرم آمد] قوت بر نماز پيدا كنم.
شيطان به او گفت: به شهر مى روى [در محله بدنام] و سراغ فلان زن آلوده را مى گيرى دو درهم به او بده و مرتكب گناه شو. عابد گفت: من دو درهم ندارم اصلاً نمى دانم دو درهم چيست؟ شيطان دو درهم از زير پاى خود در آورد و به او داد. مرد عابد [ساده لوح] با همان لباس عبادت وارد شهر شد و سراغ منزل آن زن آلوده را گرفت. مردم او را راهنمايى كردند و تصورشان اين بود كه آمده است او را موعظه كند تا دست از كار زشت بردارد. فرد عابد هنگامى كه به سراغ آن زن آمد دو درهم را نزد او افكند و گفت: برخيز! برخاست و به داخل منزلش شد و به عابد گفت: داخل شو. آن گاه زن آلوده گفت: تو با وضع و هيئتى به سراغ من آمده اى كه هيچ كس به اين صورت به سراغ من نمى آيد. [با لباس عابدان و پارسايان آمده اى] بگو ببينم چه خبر است؟ عابد جريان را به طور كامل براى آن زن تعريف كرد. آن زن گفت: «إنَّ تَرْكَ الذَّنْبِ أهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ وَ لَيْسَ كُلُّ مَنْ طَلَبَ التَّوْبَةَ وَجَدَها»؛ (ترك گناه آسان تر از تقاضاى توبه است و تمام كسانى كه تقاضاى توبه مى كنند ممكن است موفق به توبه نشوند)، سپس افزود: تصور مى كنم فردى كه اين دستور را به تو داده شيطانى بوده كه در برابر تو به صورت عابدى ظاهر شده است، برگرد كه من هرگز تسليم خواسته تو نخواهم شد.
مرد عابد [از خواب غفلت بيدار شد و] بازگشت [و اثرى از آن شيطان نديد] اتفاقاً آن زن بدكاره آن شب از دنيا رفت و مردم ديدند بر در خانه او نوشته شده است به تشييع جنازه اين زن حاضر شويد كه از اهل بهشت است. مردم به شك افتادند سه روز دست نگه داشته و او را دفن نكردند، چون در كار او حيران بودند. خداوند به پيامبر آن زمان يعنى موسى بن عمران(عليه السلام) وحى فرستاد كه به سراغ فلان زن برو نماز بر او بخوان و به مردم بگو كه در نماز بر او شركت كنند كه من او را بخشيدم و بهشت را بر او واجب كردم؛ زيرا فلان بنده عابدِ مرا از گناه باز داشت».(4)،(5)