آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با اشاره به شرایط «عهد» و «پیمان» می فرماید: «به پيمان كسانى چنگ بزنيد كه به عهدشان وفادارند»، در تبیین این سخن امام(ع)، سه تفسير گفته شده؛ تفسير اول كه مناسب تر است اين كه، با كسانى عهد ببنديد كه داراى دين و تعهد بوده و به پیمان خود وفادارند. تفسير دوم مربوط به شرايط استحكام پيمان است؛ يعنى تنظیم شرايط دقيق و محكمى که مانع عهدشکنی شود، تفسیر سوم اين كه وفای به پیمان لازم است اما نه در برابر پیمان شکن، هرگاه آنها پيمان شكستند شما هم مى توانيد دست از پيمان برداريد.

امام علي(عليه السلام) در كلام حكمت آميزي با اشاره به شرايط بستن «عهد» و «پيمان» مى فرمايد: (به پيمان كسانى چنگ بزنيد كه به پيمانشان وفادارند)؛ «اِعْتَصِمُوا بِالذِّمَمِ فِي أَوْتَادِهَا».
«اوتاد» جمع «وَتَد» به معناى ميخ است، ميخ هايى كه معمولاً به وسيله آن طناب خيمه ها را محكم مى كردند تا خيمه در مقابل باد و طوفان مقاومت كند.
براى اين كلام حكمت آميز تفسيرهاى فراوانى ذكر شده است؛ نخست همان چيزى كه در ترجمه بالا آمد كه هرگاه مى خواهيد پيمان ببنديد به سراغ افراد بى اعتبار و پيمان شكن و غير قابل اطمينان نرويد؛ بلكه با كسانى عهد ببنديد كه داراى دين و شخصيت و تعهدند. اين تفسير با آنچه در شأن ورود اين گفتار حكيمانه در كلام ابن ابى الحديد آمده كاملاً سازگار است؛ زيرا «امام(عليه السلام) بعد از جنگ جمل هنگامى كه «مروان بن حكم» خدمتش رسيد و عرض كرد: مى خواهم با تو بيعت كنم. امام(عليه السلام) فرمود: بيعت تو چه فايده اى دارد؟ ديروز [در آغاز خلافت ظاهرى] با من بيعت كردى و شكستى. باز آمده اى با من بيعت كنى. سپس دستور داد او را از مجلسش خارج كردند». بنابراين تفسير، «اوتاد» به معناى انسان هاى قابل اعتماد است.
تفسير ديگر اين است كه منظور از «اوتاد» شرايط استحكام پيمان است؛ يعنى به هنگامى كه مى خواهيد با كسى پيمان ببنديد شرايط دقيق و محكمى براى آن ذكر كنيد تا راه فرارى براى طرف باقى نماند.
تفسير سوم اين كه وفاى به پيمان لازم است، اما نه در برابر پيمان شكنان، هرگاه آنها پيمان شكستند شما هم مى توانيد دست از پيمان برداريد، همان گونه كه در آيه 7 سوره «توبه» مى خوانيم: «فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ»؛ (تا زمانى كه به پيمان شما پايبند باشند، شما نيز به پيمان آنها پايبند باشيد)، هم چنین در آيه 12 همان سوره آمده: «وَ إِنْ نَّكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِّنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِى دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ»؛ (و اگر پيمان هاى خود را پس از عهد خويش بشكنند، و آيين شما را مورد طعن [و تمسخر] قرار دهند، با پيشوايان كفر پيكار كنيد، چرا كه پيمان آنها اعتبارى ندارد). در حقیقت مناسب تر از همه اين تفاسير، همان تفسير اول به نظر مى رسد، هرچند جمع تفاسير مختلف در يك عبارت مي تواند امكان پذير باشد.(1)،(2)