آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مقصود از «نيابت عامه» اين است كه امام(عج) ضابطه اى كلى معرفی کند تا در هر عصر، فرد شاخصى كه آن ضابطه از همه جهات و در همه ابعاد بر او صدق كند نايب امام(عج) شناخته شود و در جامعه نماينده او گردد و آن شخص همان فقيه جامع شرايط است.

مقصود از «نيابت عامه» اين است كه امام(عجل الله تعالی فرجه) ضابطه اى كلى به دست مى دهد تا در هر عصر، فرد شاخصى كه آن ضابطه از همه جهات و در همه ابعاد بر او صدق مى كند نايب امام شناخته شود و در جامعه نماينده او گردد. بنابراين، كسانى كه در دوره «غيبت صغری» نيابت داشتند و با اسم و رسم معرفى شده بودند «نايب خاص» ناميده مى شوند.
بر اساس روايات وارده در اين باب، مقام نيابت عامه به وسيله خود امامان(عليهم السلام) به ويژه حضرت حجت(عجل الله تعالی فرجه) به فقيه جامع شرايط تفويض شده است كه از آن جمله مى توان به اين دو روايت اشاره كرد:
1. عمر بن حنظله از امام صادق(عليه السلام) سؤال مى كند كه اگر مشكلات و منازعاتى كه معمولاً براى آنها به حاكم يا به قضات منصوب از طرف حاكم مراجعه مى كنند، بين دو نفر شيعه رخ داد چه كنند؟ آيا مى توانند به حاكم وقت و يا قضات منصوب از طرف آنان مراجعه نمايند و مشكلشان را حل نمايند؟ حضرت در پاسخ فرمود: مراجعه به آنها حرام است، زيرا رجوع به آنها رجوع به طاغوت است و خداى سبحان مراجعه به طاغوت را نهى كرده است. او دوباره سؤال كرد: پس چه كنند؛ زيرا در صورت عدم مراجعه حقشان ضايع مى شود؟ حضرت با ذكر معيارهايى علماى واجد شرايط را براى آنها معرفى كرده، مى فرمايد: «يَنْظُرَانِ إِلَى مَنْ كَانَ مِنْكُمْ مِمَّنْ قَدْ رَوَى حَدِيثَنَا وَ نَظَرَ فِي حَلَالِنَا وَ حَرَامِنَا وَ عَرَفَ أَحْكَامَنَا فَلْيَرْضَوْا بِهِ حَكَماً فَإِنِّي قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَيْكُمْ حَاكِماً فَإِذَا حَكَمَ بِحُكْمِنَا فَلَمْ يَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا اسْتَخَفَّ بِحُكْمِ اللَّهِ وَ عَلَيْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَيْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْكِ بِاللَّهِ ... »(1)؛ (در بين خودتان از فقهاى شيعه كسى را انتخاب كنيد كه حديث ما را روايت كرده و در حلال و حرام ما نظر نموده و احكام ما را شناخته است و مشكل خود را از طريق او حل نماييد؛ زيرا آنان از طرف من منصوبند و من نيز آنها را بر شما حاكم قرار دادم. اگر پس از مراجعه به آنان و بيان حكم، طرفين دعوا حكم را نپذيرند، ما را رد كرده اند و حكم خدا را سبك شمرده اند و رد بر ما در حقيقت رد بر خداست و چنين شخصى در حد مشرك به خدا خواهد بود).
2. اسحاق بن يعقوب بعد از طرح مسائلى از حضرت مهدى(عجل الله تعالی فرجه) جواب آنها را طلب مى كند. امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) در توقيعى كه در ذيل آن نامه به وسيله نايب دوم خود محمد بن عثمان عمري مى فرستد، از جمله مسائلى كه در آن اشاره كرده اينكه «... أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ ... »(2)؛ (... اما در حوادثى كه پيش مى آيد به راويان حديث ما مراجعه كنيد زيرا آنان حجت من بر شمايند ...).(3)