آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «تاریخ الاسلام» توسط شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد ذهبى (748 - 673 ق) نگاشته شده است. این کتاب یکى از مهمترین و اصلى ترین منابع تاریخ اسلام است که هم براى اهل سنت و هم براى شیعه حائز اهمیت است. زیرا ذهبى در این کتاب زندگی نامه حدود چهل هزار نفر از افراد مشهور و همه گروه ها و فرقه هاى مذهبى را از زمان پیامبر(ص) تا سال هفتصد هجرى قمرى و همه محدوده هاى جغرافیایى مسلمانان را آورده است و بسیارى از مطالب آن در سایر کتاب هاى تاریخ و رجال یافت نمى شود. بنابراین شرح حال بسیارى از رجال شیعه را نیز در آن بیان کرده است. از مهم ترین منابع تدوین کتاب او آثار تاریخى و رجالى شیعیانى مثل منتجب الدین رازى، ابن ابى طى، ابن بطریق، برهان الدین قزوینى، و ابن الفوطى بوده است؛ در حالى که برخى از این آثار مفقود گشته اند، مطالب آنها در این کتاب و سایر آثار ذهبى حفظ شده است.

کتاب «تاریخ الاسلام» توسط شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد ذهبى (748 - 673 ق) نگاشته شده که از افتخارات مکتب اسلام به شمار مى آید.
اهمیت کتاب تاریخ الإسلام:
این کتاب یکى از مهمترین و اصلى ترین منابع تاریخ اسلام است که هم براى اهل سنت و هم براى شیعه حائز اهمیت است. زیرا ذهبى در این کتاب زندگی نامه حدود چهل هزار نفر از افراد مشهور و همه گروه ها و فرقه هاى مذهبى را از زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله) تا سال هفتصد هجرى قمرى و همه محدوده هاى جغرافیایى مسلمانان را آورده است و بسیارى از مطالب آن در سایر کتاب هاى تاریخ و رجال یافت نمى شود. بنابراین شرح حال بسیارى از رجال شیعه را نیز در آن بیان کرده است. از طرفى همانند آثار ابن حجر عسقلانى، از مهم ترین منابع تدوین کتاب او آثار تاریخى و رجالى شیعیانى مثل منتجب الدین رازى، ابن ابى طى، ابن بطریق، برهان الدین قزوینى، و ابن الفوطى بوده است. و در حالى که برخى از این آثار مفقود گشته اند، مطالب آنها در این کتاب و سایر آثار ذهبى حفظ شده است.
شیوه تدوین کتاب تاریخ الإسلام:
ذهبى کتابش را به دوره هاى زمانى ده ساله تقسیم کرده و هر دوره را یک طبقه نامیده است و از این رو، کتاب وى داراى هفتاد طبقه است. این روش در طبقه بندى رجال، روشى است که ذهبى در آن بر خلاف سایر منابع موجود پیش رفته است و البته در سایر کتاب هایش مثل میزان الاعتدال از شیوه مرسوم علماى پیشین پیروى کرده است.
این کتاب بر اساس زندگى نامه نویسى تنظیم یافته است نه حوادث تاریخى. او زندگى نامه هاى سال هاى 41 تا 300 هجرى قمرى را بر اساس همان ده سال و به ترتیب حروف معجم، و سال هاى 301 تا 700 هجرى قمرى را به صورت یک سال (سالانه) و بر اساس حروف معجم مرتب نموده است. براى شرح نام رجال طبقات، هر نام، لقب، کنیه و شهرتى را که سراغ داشت گرد آورده است تا در حد امکان، شخصیت ها بهتر قابل شناسایى و تشخیص باشند. او براى دسترسى آسان، آدرس هاى فراوانى را به موارد مشابه ارجاع داده است.
روش نگارش زندگى نامه ها در کتاب تاریخ الإسلام:
روش نگارش زندگى نامه ها در این کتاب روشى منحصر به فرد است و داراى اصول ویژه اى است که ذهبى و کتابش را ممتاز مى گرداند:
1ـ شهرت علمى: همه کسانى را که داراى شهرت علمى بوده اند بر شمرده است.
2ـ توجه به همه گروه ها: همه طبقات اجتماعى را ذکر کرده و محدثان را مشخص کرده است.
3ـ توجه به همه مکان ها: توسعه مکانى جهان اسلاماز ویژگى هاى مهم کتاب است.
4ـ تعادل در عرضه اطلاعات: اطلاعات هر یک از زندگى نامه ها تقریباً یک روش و میزان یکسانى از کمیترا دارا مى باشد. و کمتر اتفاق افتاده است که براى برخى از رجال توضیحات زیادتر بنویسد. مگر در مورد شخصیت هاى برجسته تر و مهم تر.
5ـ اختصار: درباره اشخاص به کمترین مطالب اکتفا کرده است.
عناصر زندگى نامه نویسى وى عبارتند از: نام، نسب، نسبت، لقب، کنیه، زمان تولد و مرگ، مدت عمر، رشد، تحصیل، استادان، شاگردان، آثار علمى و جایگاه علمى اشخاص.
تلیخص کتاب تاریخ الإسلام:
چهار کتاب در تلخیص و گزینش این کتاب نوشته شده است:
1ـ مختصر تاریخ الاسلام، نوشته علاءالدین على بن خلف الغزى (م 792 ق).
2ـ ملخص تاریخ الاسلام، تالیف شیخ القرّاء ابوالخیر ابن جزرى (م 833 ق).
3ـ المنتقى من تاریخ الاسلام، نوشته تقى الدین ابن قاضى شهبه اسدى (م 851 ق).
4ـ کتابى نیز سخاوى نوشته است که در دست نیست.
نظرات ذهبى درباره مسائل رجالى و تاریخ نگارى:
ذهبى نظرات ویژه اى درباره مسائل رجالى و تاریخ نگارى در این کتاب اظهار کرده که حائز اهمیت است:
1ـ ذهبى علاوه بر نقل نظرات تاریخ نویسانِ پیشین در ذیل ترجمه هر یک از رجال در بسیارى از موارد، نقد و نظرات خودش را نیز افزوده است که از لحاظ تاریخى حائز اهمیت مى باشد.
2ـ نقدهایى نیز به سند و متن برخى از روایات دارد که این نقدها در سایر منابع موجود نیست.