آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این کتاب تالیف على بن محمد بن عباس ابوحیّان توحیدى (310 یا 320 ـ 400ق) مى باشد که از ساختار کشکولى بر خوردار بوده و از منابع مهم اهل سنت در زمینه هاى تاریخ، فلسفه، اخلاق، تصوف و فقه به شمار مى رود. به دلیل کشکولى بودنِ کتاب از انسجام ویژه اى برخوردار نیست؛ و دلیل آن نیز عبارت است از این که این کتاب در واقع شرح مجالس مذاکره و مباحثه «ابوحیان توحیدى» با «ابن سعدان»، وزیر صمصام الدوله بویهى است که بر سیاق قصه هاى هزار و یک شب در چهل شب ترتیب و تنظیم یافته است. این کتاب نظریات بسیارى از علماى پیش از خود در مسائل مزبور را نقل کرده است که کتاب ها و منابع آنها از بین رفته و از این جهت حائز اهمیت مى باشد؛ البته با دغل کارى ها و جعل احادیث توسط توحیدى اعتبار نقل هاى او نیز مخدوش گشته است. او گفتگوهاى شبانه را فرداى هر شب تنظیم و مرتب مى کرد و مطالبى را هم بر آن مى افزود. او مطالب و احادیثى را جعل کرده و در کتابش آورده است. با توجه به این توضیحات منبع مورد اعتمادى نیست و خودش نیز به این مسئله اعتراف دارد که یاقوت حموى در معجم الادبا مفصلا آن را نقل نموده است.

این کتاب تالیف على بن محمد بن عباس ابوحیّان توحیدى (310 یا 320 ـ 400ق) مى باشد که از ساختار کشکولى بر خوردار بوده و از منابع مهم اهل سنت در زمینه هاى تاریخ، فلسفه، اخلاق، تصوف و فقه به شمار مى رود. به دلیل کشکولى بودنِ کتاب از انسجام ویژه اى برخوردار نیست بلکه از هر علمى مطالب و مسائل پراکنده اى را در بر دارد. و دلیل آن نیز عبارت است از این که این کتاب در واقع شرح مجالس مذاکره و مباحثه «ابوحیان توحیدى» با «ابن سعدان، وزیر صمصام الدوله بویهى» است که بر سیاق قصه هاى هزار و یک شب در چهل شب ترتیب و تنظیم یافته است. بدین سان که وزیر سوالاتى پراکنده در هر زمینه اى از ابوحیان پرسیده و او نیز پاسخ گفته است. سپس توحیدى این گفتگوى دوجانبه را نوشته و تنظیم کرده است. او هر مطلب و مجلس را با لطیفه یا شعرى به پایان برده که نام آن را خاتمه المجلس یا ملحه الوداع نهاده است.
ابوحیان این کتاب را با در خواست استاد خودش «ابوالوفاى بوزجانى» تدوین نموده است.
ویژگی کتاب الإمتاع و المؤانسة:
ویژگى هاى مهم کتاب عبارتند از:
1ـ نوع مطالب کتاب که على رغم برخوردارى از خمیر مایه اشرافى یعنى (فرهنگ شاهانه)، از نوعى جوش و خروش اجتماعى نیز برخوردار است.
2ـ توحیدى، مطالب را توام با انتقادات تند از معاصرانش ارائه کرده و در بسیارى از موارد به گله و زارى پرداخته است.
3ـ کتاب در چهل شب، با عنوان هاى اللیله الاولى، اللیله الثانیه تا اللیله الاربعون ترتیب یافته است. در هر شب وزیر پرسش هایى را ارائه کرده است که در زمینه هاى مختلفى مثل اخلاق، حدیث، حساب، ادبیات، فلسفه، و فقه بوده و توحیدى به توضیح و تبیین پاسخ آنها پرداخته است. البته این مباحث و گفتگوها از هیچ نظم و ترتیب منطقى برخوردار نیست.
4ـ این کتاب ویژگى دائره المعارفى داشته و نظریات بسیارى از علماى پیش از خود در مسائل مزبور را نقل کرده است که کتاب ها و منابع آنها از بین رفته و از این جهت حائز اهمیت مى باشد. البته با دغل کارى ها و جعل احادیث توسط توحیدى اعتبار نقل هاى او نیز مخدوش گشته است. به علاوه او گفتگوهاى شبانه را فرداى هر شب تنظیم و مرتب مى کرد و مطالبى را هم بر آن مى افزود. با توجه به این توضیحات منبع مورد اعتمادى نیست و صرفاً به عنوان کتاب کشکول و غیر معتبر تلقى شده است.
5ـ کتاب او بر سیاق فلسفى بوده و در بسیارى از موارد موافق با رسائل اخوان الصفا نوشته است البته او در این کتاب از برخى نویسندگان اخوان الصفا مثل ابن رفاعه نام برده و نظریات آنها را نقد کرده است.
6ـ وى مطالب و احادیثى را جعل کرده و در کتابش آورده است. خودش نیز به این مسئله اعتراف دارد که یاقوت حموى در معجم الادبا مفصلا آن را نقل نموده است.
یکى از این مسائل جعلى نامه نگارى ابوبکرو عمر با على بن ابى طالب(علیه السلام) است و سایر محققان اهل سنت مثل ابن ابى الحدید نیز بدون توجه به جعلى بودنِ آن نامه، آن را نقل و شرح کرده اند درحالیکه او آن را براى اثبات برترى عمر و ابوبکر بر آن حضرت جعل کرده است.
7ـ این کتاب ازجهت علم اخلاق و ادبیات مورد ستایش فراوان علماى اهل سنت قرار گرفته است و به عنوان یک منبع ادبى و فرهنگى تلقى مى شود.
ابوحیان توحیدى دشمن شیعه:
ابوحیان توحیدى که با ابن عمید و صاحب ابن عبّاد شیعى کینه و دشمنى داشت، در بسیارى از مباحث کتاب به مذمت و تضعیف آن دو و سایر علماى شیعه و حتى عقاید شیعه پرداخته است.