آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره ابوعبدالله الجعفى البخارى (194-256 ق) از معروف ترین و مهم ترین شخصیت هاى اهل سنت است که یکى از منابع ششگانه معتبر حدیثى آنان، یعنى «الصحیح الجامع» یا «صحیح بخارى» را تالیف نموده است.  او در بخارا تولد و رشد یافت و براى کسب دانش و تکمیل اطلاعات علمى به نقاط مختلف جهان اسلام مسافرت کرد. او از لحاظ اعتقادى از کرابیسى و عبدالله بن سعید بن کلاب پیروى مى کرد که در واقع مى توان گفت گرایش اشعرى داشت؛ زیرا ابن کلاب سر منشاء اندیشه هاى ابوالحسن اشعرى بود. این در حالى است که بزرگان اهل سنت مثل ذهبى، و ابن حجر عسقلانى آن دو نفر را شخصى ملعون دانسته و مورد طعن و کنایه قرار داده اند. او با توجه به تبعیت از سیاست‌های متوکّل عباسى، به مخالفت با معتزله، جهمیّه، اهل راى (قیاس و اجتهاد) از حنفیه، و شیعیان برخاست. اما على رغم مخالفتش با جهمیه، در مسئله مهم اعتقادى مثل خلق قرآن، سخن کرابیسى را پذیرفت که مطابق نظرات جهمیه و مخالف نظرات اهل سنت بود.

صحیح بخارى مهمترین منبع دینی اهل سنت بعد کتاب خدا به شمار می آید. بخارى مهم ترین کتاب خود و اهل سنت را بر پایه مطالب و نوشته هاى «على بن مدینى» نوشته است؛ به طورى که با تطمیع فرزند کوچک مدینى به صورت مخفیانه نوشته هاى او را به دست آورده و نسخه بردارى کرد و سپس به خراسان برگشته و کتاب خود را بر اساس آن نسخه تنظیم کرد. مدینى هم با اطلاع یافتن از این ماجرا دچار بیمارى (سکته) شد و درگذشت. بر خلاف اهمیت والاى «بخارى» و کتاب صحیح بخارى، منتقدان زیادى از میان اهل سنت به بررسى منتقدانه آثار او پرداخته اند. به طورى که عبدالرحمن بن ابى حاتم رازى (240-327 ق) کتابى با عنوان «بیان خطا ابى عبدالله محمد بن اسماعیل البخارى فى تاریخه» نگاشته است، ذهبى نیز بخارى را به عنوان متوهّم درباره رجال شام معرفى کرده، دار قطنى کتاب «الالزامات و التتبع» را در ردّ نظرات وى نوشته است، و خطیب بغدادى کتاب «موضح الاوهام» را تالیف نموده است، حتى عده اى او را به تدلیس در سند و متن حدیث متهم ساخته اند. بعضی از مهم ترین منتقدان بخارى عبارتند از: ابن ابى حاتم رازى، دار قطنى، حاکم نیشابورى، خطیب بغدادى، دمیاطى، ابو الرشید، ابن حجر عسقلانى، زین الدین عراقى و ابو زرعه عراقى.

محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره ابوعبدالله الجعفى البخارى (194-256 ق) از معروف ترین و مهم ترین شخصیت هاى اهل سنت است که یکى از منابع ششگانه معتبر حدیثى آنان، یعنى «الصحیح الجامع» یا صحیح بخارى را تالیف نموده است. او در واقع از ائمّه حدیث اهل سنت به شمار مى رود که جدّش ابراهیم بن مغیره از مجوسیان (زرتشتیان) بخارا بود و توسط والى بخارا مسلمان گشت. او در بخارا تولد و رشد یافت و براى کسب دانش و تکمیل اطلاعات علمى به نقاط مختلف جهان اسلام مسافرت کرد. از جمله مناطقى که براى شنیدن حدیث و حفظ و ضبط آن به آنجا رفته بود مى توان به عراق، حجاز، شام، مصر، خراسان و ایران (ناحیه مرکزى ایران) اشاره کرد.

در این مسافرت‌ها از خرمن دانش بسیارى از دانشمندان اعم از شیعه و سنى خوشه چینى کرده و احادیثى را حفظ و ثبت کرده است.

برخى از اساتید سنّى مذهب وى عبارتند از:

1 ـ القعنبى، که اهل مدینه و ساکن بصره بود و بخارى 123 حدیث از وى روایت نموده است. او همچنین استاد مسلم نیشابورى نیز بود و مسلم، هفتاد حدیث از او نقل کرده است.

2 ـ الحُمَیدى (م 219 ق) که اهل مکه بود و چون از ملازمان امام شافعى بود، از بزرگان حدیث اهل سنت به شمار مى رود. بخارى هفتاد و پنج حدیث از وى نقل کرده است.

3 ـ حمّاد بن سلمه (م 167 ق) از اساتید مهم بخارى و مسلم به شمار مى رفت.

بخارى و مسلم به مدت زیادى در حضور وى بودند تا حدى که پیرى مفرط بر او غالب شد و حافظه اش را از دست داد و این دو شاگرد، استادشان را در این حالت ترک کردند!

4 ـ کرابیسى، که استاد بخارى به شمار مى رود از جمله کسانى است که توسط علماى اهل سنت مورد لعن و طعن قرار گرفته است.

5 ـ «عبدالله بن سعید بن کلاب» که پایه گذار اندیشه هاى ابوالحسن اشعرى است، وى همچنین از اساتیدى به شمار مى رود که مورد طعن و نفرین علماى اهل سنت قرار گرفته است.

6 ـ «على بن مدینى» نیز از مهم ترین اساتید بخارى است. بخارى در واقع مهم ترین کتاب خود و اهل سنت را بر پایه مطالب و نوشته هاى این استادش نوشته است به طورى که با تطمیع فرزند کوچک مدینى به صورت مخفیانه نوشته هاى او را به دست آورده و نسخه بردارى کرد و سپس به خراسان برگشته و کتاب خود را بر اساس آن نسخه تنظیم کرد. مدینى هم با اطلاع یافتن از این ماجرا دچار بیمارى (سکته) شد و درگذشت.

اساتید شیعه ‌مذهب بخاری:

 برخى از اساتید شیعه ‌مذهب وى نیز از این قرار است:

1 ـ ابن دُکَین (219 - 130 ق)، که اهل کوفه بود. او همچنین شیخ روایت مسلم نیز به شمار مى رود.

2 ـ الرّواجِنى (م 250 ق)، که کتابى درباره اخبار مهدى منتظر عجل الله تعالى فرجه الشریف تالیف کرده بود.

بخارى در دوره زندگى خود به ظاهر با سلاطین هماهنگى نداشت، و معروف است با خالد بن احمد ابوالهیثم الذهلى السَّدُوسى (م 269 ق) از اُمراى عباسى در منطقه خراسان برخوردى داشت. اما او با متوکّل عباسى همراهى مى کرد.

عقیده بخاری:

مذهب کلامى (اعتقادى) بخارى مورد مناقشه و بحث علماى اهل سنت قرار گرفته است. او از لحاظ اعتقادى از کرابیسى و عبدالله بن سعید بن کلاب پیروى مى کرد که در واقع مى توان گفت گرایش اشعرى داشت. زیرا ابن کلاب سر منشا اندیشه هاى ابوالحسن اشعرى بود. این در حالى است که بزرگان اهل سنت مثل ذهبى، و ابن حجر عسقلانى آن دو نفر را شخصى ملعون دانسته و مورد طعن و کنایه قرار داده اند.

او با توجه به تبعیت از سیاست‌های متوکّل عباسى، به مخالفت با معتزله، جهمیّه، اهل راى (قیاس و اجتهاد) از حنفیه، و شیعیان برخاست.

اما على رغم مخالفتش با جهمیه، در مسئله مهم اعتقادى مثل خلق قرآن، سخن کرابیسى را پذیرفت که مطابق نظرات جهمیه و مخالف نظرات اهل سنت بود. او در واقع على رغم اینکه با معتزله، جهمیه و شیعه مخالفت داشته در مورد خلق قرآن از آنها پیروى کرد، در حالی که اهل سنت، بویژه اشاعره با او مخالف هستند.

جایگاه بخاری:

جایگاه بخارى در نزد اهل سنت چنان بلند و بالا است که در مورد شخصیت او مبالغه ها و افراط هاى فراوانى صورت گرفته است. به طوری که درباره او گفته اند: کسى در جهان اسلام مانند بخارى وجود ندارد! کسى مثل بخارى از خراسان بیرون نیامده است! اگر بخارى نبود، نه مسلم نیشابورى و نه هیچ محدّث و دانشمندى پدید نمى آمد!!!

اهمیت بخارى چنان زیاد است که اهل سنّت بر خلاف نظر وهابیون در اعتقاد به شرک بودن و حرام بودن ارتفاع سنگ قبر مردگان، سنگ قبر او را بیش از یک متر بالا آورده اند و محل زیارت برخى از مردم بوده و مقبره اى نیز براى آن ساخته اند. این در حالى است که وهابی ها حرم قبور ائمه بقیع (ع) را به بهانه این اعتقاد باطل ویران کرده و آثارى از آن به جاى نگذاشتند و اهل سنّت نیز واکنشی نشان نداده اند!

منتقدان بخاری:

بر خلاف اهمیت والاى «بخارى» و کتاب صحیح بخارى، منتقدان زیادى از میان اهل سنت به بررسى منتقدانه آثار او پرداخته اند. به طورى که عبدالرحمن بن ابى حاتم رازى (240-327 ق) کتابى با عنوان «بیان خطا ابى عبدالله محمد بن اسماعیل البخارى فى تاریخه» نگاشته است، ذهبى نیز بخارى را به عنوان متوهّم (شخصى که اوهام و توهمات دارد) درباره رجال شام معرفى کرده، دار قطنى کتاب «الالزامات و التتبع» را در ردّ نظرات وى نوشته است، و خطیب بغدادى کتاب «موضح الاوهام» را تالیف نموده است، حتى عده اى او را به تدلیس در سند و متن حدیث متهم ساخته اند.

بعضی از مهم ترین منتقدان بخارى عبارتند از: ابن ابى حاتم رازى، دار قطنى، حاکم نیشابورى، خطیب بغدادى، دمیاطى، ابو الرشید، ابن حجر عسقلانى، زین الدین عراقى و ابو زرعه عراقى.

تالیفات بخاری:

تالیفات مهم بخارى که امروزه در دست است عبارتند از: 1 ـ الصحیح الجامع المختصر، که به صحیح بخارى معروف است؛ 2 ـ تاریخ الکبیر؛ 3 ـ تاریخ الصغیر؛ 4 ـ خلق افعال العباد؛ 5 ـ الضعفاء الصغیر؛ 6 ـ رفع الیدین فى الصلاه؛ 7 ـ الادب المفرد؛ 8 ـ الردّ على الجهمیّه؛ 9 ـ القراءه خلف الامام.