آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گاهی اشکال می شود جهادی که فرآیند آن، اجبار در پذیرش اسلام است، با آزادی عقیده منافات دارد؛ اما حقیقت آن است که جهاد به جهت دفاع از انسان و آزادی عقیده تشریع شده، و هرگز مطلوبیت ذاتی ندارد، مگر آن که در راه خدا باشد. از این رو پیامبر(ص) می فرماید: «اگر یاد خدا نبود هرگز امر به جهاد نمی شد». همچنین قرآن می فرماید: «در راه خدا، با کسانی که با شما می جنگند، نبرد کنید». در واقع فلسفه جهاد رفع ظلم و دفاع از انسان و آزادی عقیده است.

گاهی اشکال می شود که اگر نظر اسلام بر آزادی انتخاب عقیده است پس جهاد چه معنایی دارد؟ جهادی که نتیجه آن به زور وارد کردن مردم به اسلام و اعتقاد به عقیده است. و به همین جهت است که برخی آیه: «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» را منسوخ به آیات جهاد می دانند؛ ولی حق مطلب آن است که جهاد به جهت دفاع از انسان و آزادی عقیده تشریع شده است، وگرنه هرگز جنگ و جهاد مطلوبیت ذاتی و ارزش اصلی ندارد، مگر آن که در راه خدا باشد؛ جهادی که زمینه ساز تکامل و سعادت است.

آری فلسفه جهاد، رسیدن به خدا و تصحیح عقیده است و لذا در روایتی که از پیامبر(صلی الله علیه وآله) رسیده می خوانیم: «لَوْلَا ذکر اللَّهَ لَمْ یُؤْمَرُ بِالْقِتَالِ»(1)؛ (اگر یاد خدا نبود هرگز امر به جهاد نمی شد).

معلوم است که منظور از «ذکر خدا» تنها لقلقه زبان نیست، بلکه مقصود اعتقاد قلبی و رسیدن به فلسفه جنگ و ایمان به مبدأ و معاد است. لذا خداوند متعال می فرماید: «وَقاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یقاتِلُونَکُمْ...»(2)؛ (و در راه خدا، با کسانی که با شما می جنگند، نبرد کنید...). در این آیه و آیات بسیار دیگر، امر به قتال در راه خدا و دین می کند. و لذا در آیه ای دیگر چنین می فرماید: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَآتَوُا الزَّکاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَللَّهِ ِ عاقِبَهُ الْأُمُورِ»(3)؛ (همان کسانی که هر گاه در روی زمین به آن ها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و پایان همه کارها از آنِ خداوند است).

فلسفه جهاد رفع ظلم و باز کردن راه و زمینه برای انسان هاست تا آزادانه بیندیشند. جهاد در حقیقت دفاع از انسان و آزادی عقیده است. دفاع از دینی که فطرت بشری آن را می خواهد. جهاد متکفّل تحقق سعادت حقیقی برای هر بشری است. حکومت اسلام مانع وجود ادیان دیگر در بلاد خود نیست؛ بلکه از آن ها ضمن عقود و معاهداتی دفاع می کند.

علامه «طباطبایی»(رحمه الله) می فرماید: «خداوند در آیه «وَقاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ» جهاد را فرض و واجب کرده است، ولی در این آیه و آیات دیگر آن را مقید به «فِی سَبِیلِ اللَّهِ» کرده است تا در ذهن انسان و خیال او خطور نکند که این وظیفه دینی مهم تنها به جهت ایجاد سلطه دنیوی خشک و توسعه مملکت صوری است، آن گونه که امروزه می گویند... بلکه جهاد به جهت توسعه سلطه دینی است که صلاح مردم در آخرت و دنیا در آن است».(4)

شهید «صدر»(رحمه الله) می فرماید: «داعیان اسلامی قبل از هر اقدامی، رسالت اسلامی خود را معرفی می کنند، و تعلیمات آن را با حجج و براهین تقویت می نمایند. و در صورتی که حجت بر دشمنان تمام شد، دیگر جای مناقشه ای باقی نمی ماند ولی در عین حال مشاهده کردند که عده ای درصدد مقابله با نور هستند... در این صورت است که راهی در مقابل خود جز جهاد مسلّحانه نمی بینند».(5)

از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و اله) إِلَى الْیَمَنِ وَ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ لَا تُقَاتِلَنَّ أَحَداً حَتَّى تَدْعُوَهُ وَ ایْمُ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَلَى یَدَیْکَ رَجُلًا خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَت‌»(6)؛ (رسول خدا[صلی الله علیه وآله] مرا به یمن فرستاد و به من فرمود: ای علی! هرگز با کسی جنگ نکن مگر آن که او را به اسلام دعوت کنی. به خدا سوگند که اگر یک نفر به دست تو هدایت یابد برای تو از آنچه خورشید بر آن طلوع کرده و غروب کند بهتر است...).

اسلام دین ظرفیت دادن و تربیت است. و به همین جهت است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) قبل از هر اقدامی، افرادی را به مناطق مختلف می فرستاد تا ابتدا مردم را به دین فطرت دعوت کنند. عبداللَّه بن حذافه سهمی را به ایران، و حاطب بن ابی بلتعه را به مصر، عمرو بن عاص را به عمان، حذیفه بن یمان را به هند، و... فرستاد تا مردم را به اسلام که دین فطرت است دعوت نمایند.(7)