آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شمس الدین ابوالمظفر یوسف بن قزاوغلی ابن عبدالله سبط ابی الفرج ابن جوزی (581 ـ 654 ق)- که نوه دختری ابن جوزی مورخ معروف است، یکی از مهم ترین دانشمندان اهل سنت به ویژه حنابله و حنفیّه در زمینه اخلاق و موعظه، تاریخ، رجال، حدیث تفسیر قرآن می باشد. او در بغداد متولد شد و با مهاجرت به دمشق و سکونت در آنجا در همان دیار وفات یافت. کتاب‌ها و نظرات او یکی از منابع مهم و دست اول تراجم نویسان، صحابه شناسان ومورخان اهل سنت و حتی علمای شیعه به شمار می رود.

شمس الدین ابوالمظفر یوسف بن قزاوغلی ابن عبدالله سبط ابی الفرج ابن جوزی (581 ـ 654 ق)- که نوه دختری ابن جوزی مورخ معروف است، یکی از مهم ترین دانشمندان اهل سنت به ویژه حنابله و حنفیّه در زمینه اخلاق و موعظه، تاریخ، رجال، حدیث تفسیر قرآن می باشد. او در بغداد متولد شد و با مهاجرت به دمشق و سکونت در آنجا در همان دیار وفات یافت. کتاب‌ها و نظرات او یکی از منابع مهم و دست اول تراجم نویسان، صحابه شناسان ومورخان اهل سنت و حتی علمای شیعه به شمار می رود.

عقیده و مذهب سبط ابن جورزی:

همان‌ گونه که از لقب او روشن است به سبب شهرت و اهمیت جدّش مورد توجه قرار گرفته است. او نیز مثل جدش پیرو مذهب حنبلی بوده و برخی او را حنفی مذهب دانسته اند. ذهبی نیز گفته است که او در نهایت رافضی (شیعه) گشته است؛ اما باید توجه داشت که علمای تاریخ و تراجم این سخن ذهبی را نپذیرفته و گفته اند که اگر به دلیل تالیفات وی باشد، این ادعا صحیح نیست؛ زیرا کتاب‌هایش را که در برخی موارد موید عقاید شیعیان است، تماما بر اساس منابع خود اهل سنت نوشته است و در صورت رافضی دانستن او باید همه آن دسته از علمای اهل سنت را که در مناقب ائمه شیعه و تایید عقاید شیعیان مطلب نوشته اند، شیعه تلقی کرد در حالی که هیچ کس چنین ادعایی نکرده و نمی کند.

البته گرایش قلبی و عملی و نیز محبت به ائمه هدی(علیهم السلام) چیزی نیست که اوّلاً قابل پنهان کردن باشد و ثانیاً موجب تشیع گردد؛ چون مذهب تشیع مجموعه ای از عقاید و احکام است که آن را از سایر مذاهب مجزا و ممتاز می کند. و اظهار محبت به اهل بیت (علیهم السلام) گرچه لازم است اما برای شیعه بودن کافی نیست.

به هر حال سبط ابن جوزی از جمله علمای اهل سنت است که در مورد برخی از مظلومیت های شیعه و ائمه آنان(علیهم السلام) حرکت ها و رفتارهای مناسبی داشته است؛ از جمله اینکه به هنگام سکونتش در دمشق امر ائمه را بزرگ شمرده و در مشهد امام زین العابدین (علیه السلام) جلوس کرده و به موعظه مردم می پرداخت و با این کار وی برگزار شدن جلسات موعظه و روضه خوانی در همان مکان سنت گشت و تا مدت‌ها ادامه یافت. او در روز عاشورا با شدت و با تاکید فراوان به احیای سنت عزاداری بر سالار شهیدان امام حسین (ع) می پرداخت و غم و اندوه شیعیان در این مصیبت بزرگ را بازگو می کرد؛ به طوری که حتی اشعاری را در رثای اباعبدالله الحسین علیه السلام انشاء کرده و سروده است. نقل است که در عاشورای یکی از سالها بالای منبر رفت و از شدت حزن و حال منقلب نتوانست سخن بگوید و فقط گریست و با گریه های او همه گریستند و با همان حال گریان این دو بیت را فی البداهه انشاء کرد و سپس از منبر فرود آمد:
ویل لمن شفعاوه خصماوه و الصور فی نشر الخلائق ینفخ
لابد ان ترد القیامه فاطمه و قمیصها بدم الحسین ملطخ
(وای بر کسی که شفیعان او، دشمنانش باشند در روزی که با دمیدن در صور، خلائق همگی جمع شوند؛ به ناجار فاطمه(علیها السلام) به صفحه قیامت وارد خواهد شد در حالیکه پیراهنش با خون حسین آغشته شده است).

با توجه به این رفتارِ سبط ابن جوزی بر می آید که او بر خلاف جدش در عقاید حنبلی و سلفی متعصب نبوده و در رفتار خود با شیعیان و عقاید آنان با ملایمت و همدلی برخورد می کرد.

اساتید سبط ابن جوزی:

اساتید مهم وی عبارتند از: جدش ابن جوزی، عبدالمنعم بن کلیب، عبدالله بن ابی المجد الحربی، ابوطاهر احمد طوسی، عبد المحسن طوسی، عمر بن طبرزد، تاج الدین ابوالیمن کندی، ابو عمر بن قدامه، ابوالبقاء جمال الدین محمود حصیری، عبدالوهاب ابن سکینه و شرف الدین اسماعیل موصلی.

شاگردان سبط ابن جوزی:

شاگردان مهم او نیز عبارتند از: معز الدین عبدالحافظ شروطی، زین الدین عبدالرحمن بن عبید، نجم الدین موسی شقراوی، عزالدین ابوبکر بن عباس بن شائب، شمس الدین محمد بن زراد، عماد الدین محمد دمیاطی.

کتاب های سبط ابن جوزی:

سبط ابن جوزی، در زمینه های مهمی مثل تاریخ اسلام، تاریخ ائمه شیعیان، تفسیرقرآن، اخلاق و حدیث به تدوین و تالیف کتاب پرداخته است که مهمترین آن عبارتند از: 1 ـ مرآه الزمان فی تاریخ الاعیان که در هشت مجلد چاپ شده و توسط «قطب الدین یونینی» تلخیص شده و چندین ذیل و تکمله بر آن نوشته شده است و از مهم ترین منابع تاریخ عام بشر به شمار می رود؛ 2 ـ کنز الملوک فی کیفیه السلوک که در زمینه حکایات اخلاقی و موعظه می باشد؛ 3 ـ «تذکره خواص الامه بذکر خصائص الائمه» که در شرح احوال ائمه دوازده گانه شیعه است. این کتاب که با عنوان «تذکره الخواص» نیز شناخته شده است همان‌گونه که از نامش پیداست تاریخ زندگانی و اوصاف ائمه دوازده گانه شیعیان می باشد؛ 4 ـ معادن الابریز فی تفسیرالقرآن، که در بیست و نه مجلد بوده است؛ 5 ـ «ایثار الانصاف فی آثار الخلاف» که درباره فقه مذاهب چهار گانه اهل سنت است. کتاب‌های دیگری نیز به سبط ابن جوزی منسوب است که در منابع تاریخ موجود می باشد.