آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این کتاب که نام کامل آن «معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه و اسماءالمصنفین منهم، قدیماً و حدیثاً» است توسط رشیدالدین ابو عبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (م 588 ق) تالیف شده است. او این کتاب را به عنوان تتمیم کتاب الفهرست شیخ طوسی نگاشته است تا برخی از دانشمندان بزرگ شیعه را که در کتاب الفهرست نامی از آنها نیامده - بویژه دانشمندان پس از شیخ - در یک مجموعه جمع کند. او حدود ششصد کتاب را به همراه نویسندگانش در این کتاب بر شمرده است.

این کتاب که نام کامل آن «معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه و اسماءالمصنفین منهم، قدیماً و حدیثاً» است توسط رشیدالدین ابو عبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (م 588 ق) تالیف شده است. او این کتاب را به عنوان تتمیم کتاب الفهرست شیخ طوسی نگاشته است تا برخی از دانشمندان بزرگ شیعه را که در کتاب الفهرست نامی از آنها نیامده - بویژه دانشمندان پس از شیخ - در یک مجموعه جمع کند. او حدود ششصد کتاب را به همراه نویسندگانش در این کتاب بر شمرده است.
ترتیب کتاب معالم العلماء:
ابتدا یک مقدمه کوتاه درباره تاریخچه فهرست نگاری و کتاب نویسی آورده و سپس اسامی نویسندگان (که بیش از هزار دانشمند شیعه را شامل می شود) را به ترتیب حروف الفبا در بیست و هشت باب و فصل آورده است؛ به این شکل که باب الف را در چهار فصل با نامه‌ای ابراهیم، اسماعیل، احمد، و اسامی گوناگون و حروف سین، شین، صاد، ضاد، طاء، ظاء، عین، غین، فاء، قاف، کاف، لام، و میم را با عنوان باب، تنظیم کرده و حروف باء، تاء ثاء، جیم، حاء، واو، هاء، و یاء را با عنوان فصل و همچنین پنچ حرف خاء، دال، ذال، راء، و زاء را در یک فصل مرتب کرده است.
سپس در پایان بابی با عنوان باب جامع آورده است که چهار فصل با عناوین: «فیمن عُرِف بکنیته»، «فیمن عُرف بلقب او قبیله او بلد»، «فیما جُهِلَ مصنفه»، و «فی بعض شعراء اهل البیت علیهم السلام» را در بر دارد.
جایگاه کتاب معالم العلماء:
نویسنده کتاب که یکی از متبحرترین دانشمندان شیعه در همه زمینه های علمی رایج در قرن ششم و مورد اعتماد عام و خاص بود، این کتاب را با دقت بسیار زیادی تدوین و تنظیم کرده است. به طوری که منبع رجالی و تاریخی معتبری برای دانشمندان متاخر مثل علامه حلی، علامه مجلسی، ذهبی و ابن حجر عسقلانی، به حساب می آید. با اینکه از لحاظ حجم نسبت به سایر کتاب‌های تاریخی و رجالی کوتاه تر است.
انتقاد و اشکال به غزالی:
او در مقدمه کتاب طعنه و انتقادی به این گفته غزالی زده است که گفته بود نخستین مصنف تاریخ اسلام ابن جریح است و سپس مجاهد و عطا در مکه کتاب حروف التفاسیر را نوشتند و سپس به ترتیب معمر بن راشد صنعانی، مالک بن انس و سفیان ثوری کتاب نوشته اند. اشکال گفته غزالی این است که نخستین کتاب تدوین شده در اسلام کتاب علی (علیه السلام) است که در آن قرآن را با همه مسائل مربوط به آیات قرآن گردآورده است، سپس سلمان فارسی کتاب نوشت و پس از وی ابوذرغفاری، اصبغ بن نباته، و عبیدالله بن ابی رافع کتاب نوشتند و سپس امام زین العابدین (علیه السلام) صحیفه سجادیه را نوشت و علمای شیعه از زمان علی (علیه السلام) تا زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) چهار صد کتاب نوشته اند که به «اصول اربعمائه» مشهور است که متاسفانه در فتنه کتاب سوزی حشویه، معتزله و اشاعره بر ضد میراث علمی و معنوی شیعه در قرن پنجم و هفتم از میان رفته است. این اصول چهارصدگانه منابع تدوین کتب اربعه و سایر کتاب‌های معتبر بزرگانی چون شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی و خود ابن شهر آشوب بوده است.
شیوه تدوین کتاب معالم العلماء:
شیوه ابن شهر آشوب در این کتاب پیروی از الفهرست شیخ طوسی بوده و سعی بر این داشته است که فقط دانشمندان شیعی را گرد آوری کند و در این بین حدود پنجاه تن از علمای شیعه غیر دوازده امامی را نیز آورده است و البته در اندک مواردی نیز به سنّی مذهب بودن راوی یا فاسد بودن عقیده و مذهب راوی نیز اشاره کرده است.
این کتاب بارها در ایران و عراق به چاپ رسیده است.