پاسخ اجمالی:
کتاب «الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد» تاریخ اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) است که توسط شیخ مفید ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان معروف به ابن المعلم (336 ـ 413 ق) تالیف شده است. شیخ مفید این کتاب را در پاسخ به پرسش بعضی از شیعیان درباره واقعیت و حقیقت تاریخ ائمه (علیهم السلام) نوشته است که بر اساس روایات معتبر و مسند تنظیم و تدوین شده است. او کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه (علیهم السلام) تنظیم کرده و در ذیل هر باب چند فصل با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام، مسائل تاریخی هر امام ، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبه‌ها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاج های آن بزرگواران منعقد ساخته است.
پاسخ تفصیلی:
کتاب «الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد» تاریخ اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) است که توسط شیخ مفید ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان معروف به ابن المعلم (336 قم ـ 413 ق) تالیف شده است.
علت و نحوه تالیف و تدوین کتاب الارشاد:
شیخ مفید این کتاب را در پاسخ به پرسش بعضی از شیعیان درباره واقعیت و حقیقت تاریخ ائمه (علیهم السلام) نوشته است که بر اساس روایات معتبر و مسند تنظیم و تدوین شده است. او کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه علیهم السلام تنظیم کرده است. به طوری که هر باب را به ترتیب با نام یکی از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله مزیّن کرده و در ذیل هر باب از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبه‌ها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاج های آن بزرگواران منعقد ساخته است.
این کتاب دارای ویژگی‌های حائز اهمیتی است که آن را از کتاب های تاریخی مشابه ممتاز می سازد:
ویژگی و جایگاه کتاب الارشاد:
1 ـ از ویژگی های مهم کتاب این است که علاوه بر حدیثی بودن متن آن، توضیح‌ها و تبیین هایی نیز در کنار احادیث مطرح شده است که از جهات مختلف شایان توجه است: یکی اینکه اندیشه شیعه در مسائل مختلف امامت را در بردارد، دیگر اینکه نظرات تخصصی و اجتهادی شیخ مفید در مسائل کلامی را بازگو می کند.
2 ـ از نظر رجالی، علاوه بر نقل تاریخ و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) به زندگینامه برخی از شاگردان مهم آن بزرگواران نیز پرداخته است.
3 ـ نیمی از مطالب و احادیث کتاب به حضرت علی (علیه السلام) اختصاص یافته است که از جهت تاریخی موجب حفظ بسیاری از حقایق و معارف در این زمینه شده است.
4 ـ کتاب از نظر محتوا در همه ابعاد تاریخ، حدیث، رجال و عقاید، روایات و مطالبی را در بردارد و از این نظر بسیاری از مسائل مهم را در عین تفاوت موضوع به خوبی در خود جمع کرده است.
5 ـ اعتبار سندی احادیث از ویژگی‌های مهم کتاب است. اعتبار احادیث کتاب عمدتاً به این دلیل است که بخش قابل توجهی از راویان مورد اعتماد شیخ مفید در سندها، همچنین نزد دانشمندان حدیث و رجال اهل سنت مثل ابن اثیر و ابن حجر عسقلانی نیز مورد اعتماد بوده اند. و این امر جایگاه رفیع کتاب و اعتبار مطالب آن را دو چندان می‌کند. به ویژه اینکه همین امر موجب گشته است آنان نیز به مطالب و احادیث کتاب استناد کرده و برای اثبات ادعای تاریخی خود از آنها بهره ببرند. زیرا برخی از راویان موجود در سندهای احادیث ارشاد شیخ مفید مثل فضل بن رکین، جعفر بن سلیمان ضبعی، ابواسحاق سبیعی، و ابو طفیل بن واثله حتی در سلسله سندهای عالی و مورد وثوق نویسندگان صحاح سته مانند بخاری و مسلم قرار گرفته است.
6 ـ این ویژگی ها کتاب ارشاد را علاوه بر جایگاهی که در مذهب شیعه دارد، به تراز جایگاه جهانی رسانده به طوری که به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع شناسایی و بازخوانی تاریخ صدر اسلام تلقی شده است و از شاگردان شیخ مفید مثل سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالفتح کراجکی گرفته تا ابن حجر عسقلانی و سبط بن الجوزی آن را به عنوان منبع دست اول بر شمرده اند و مطالب آن را نقل و مورد استناد خویش قرار داده‌اند.
7 ـ شیخ مفید با اشاره به برخی از فضایل و معجزات ائمه (علیهم السلام) و بررسی ابعاد و جنبه های مختلف آن به گونه ای متین و کامل به بحث و بررسی این مسائل پرداخته است که جایی برای تردید و انکار الهی بودن منصب ولایت آن بزرگواران باقی نمی گذارد. جز اینکه کینه توزان و متعصبان کوردل مثل وهابیت با بهانه‌های واهی به انکار و مقابله با آن بپردازند.
این کتاب به دلیل اهمیت و جایگاه ویژه اش در موضوع خود مورد توجه همگان است.
چنانچه شرح‌ها و خلاصه‌هایی نیز بر کتاب الارشاد مفید نوشته شده است.
شرح‌ها و خلاصه‌هایی کتاب الارشاد:
1 ـ شرح الارشاد، نوشته سید محمد باقر بن دستغیب حسینی شیرازی (م بعد 1092 ق).
2 ـ شرح الارشاد: (احتمالا با نام) التحفه السلیمانیه که توسط شیخ سلیمان کاشانی نوشته شده است.
3 ـ المستجاد من کتاب الارشاد که ابوالخیر محمود بن عیسی بن رفیع (م بعد 982 ق) آن را تنظیم کرده است.
کتاب های همنام الارشاد:
البته برخی از دانشمندان نیز در موضوع‌ها و مسائل مختلف علمی با همین نام "الارشاد" کتاب نوشته‌اند که نباید با کتاب شیخ مفید اشتباه شود. مثل: «الارشاد فی الفقه»، الارشاد فی النحو، الارشاد فی طبقات البلاد، الارشاد فی ا صول الدین، و الارشاد فی معرفه علماء الحدیث.
کتاب الارشاد مفید بارها در ایران و سایر کشورهای اسلامی و اخیرا در مجلد یازدهم مصنفات شیخ مفید به چاپ رسیده است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.