آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابوعبد الله (ابوجعفر) رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (488ق ـ 588ق) یکی از مشهور ترین محدثان، مورخان، مفسران و متکلمان شیعه در قرن ششم هجری به شمار می رود. او در مازندران رشد یافت و در همانجا به جایگاه و درجات والای علمی و اجتماعی رسید. سپس  به سمت بغداد روانه شد و در آنجا به تدریس و تبلیغ معالم و معارف تشیع پرداخت. به دلیل سخنرانی های دلنشین و عمیق، وی به سرعت در میان اهل بغداد به  جایگاه والایی یافت. او به شهرهای مختلف ایران، عراق و شام مسافرت کرد و در نهایت در حلب (سوریه) ساکن و در همان دیار از دنیا رفت. البته برخی از محققان وفات او را در شهر بارفروش از توابع مازندران ذکر کرده اند.

ابوعبد الله (ابوجعفر) رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (488ق ـ 588ق) یکی از مشهور ترین محدثان، مورخان، مفسران و متکلمان شیعه در قرن ششم هجری به شمار می رود. او در مازندران رشد یافت و در همانجا به جایگاه و درجات والای علمی و اجتماعی رسید؛ به طوری که والی آن دیار با تصوّر اینکه شاید علیه او لشکر و نیرو جمع کرده و قیام کند، او را از منطقه مازندران تبعید کرد. او نیز به سمت بغداد روانه شد و در آنجا به تدریس و تبلیغ معالم و معارف تشیع پرداخت. به دلیل سخنرانی های دلنشین و عمیق، به سرعت در میان اهل بغداد به ویژه نزد خلیفه وقت جایگاه والایی یافت. او به شهرهای مختلف ایران، عراق و شام مسافرت کرد و در نهایت در حلب (سوریه) ساکن و در همان دیار از دنیا رفت. البته برخی از محققان وفات او را در شهر بارفروش از توابع مازندران ذکر کرده اند.

منزلت اجتماعی و علم ابن شهر آشوب در بغداد:

ابن شهر آشوب در مدت اقامتش در بغداد، جایگاه والایی نزد شیعه و سنی یافت و ابن ابی طی بنا به نقل ذهبی او را در جذابیت گفتار و کثرت تالیفات با خطیب بغدادی و در شناخت رجال با یحیی بن معین سنی هم ردیف دانسته است. ابن ابی طیّ از پدرش نقل می کند که: دانشمندان پیش از ورود ابن شهر آشوب به حلب، میان بسیاری از راویان شیعه و سنی فرقی نمی گذاشتند و او این تمایز ها را روشن ساخت؛ زیرا در تمییز رجال، تحقیق اسناد و روشن کردن مشکلات سندی و متنی حدیث تبحر و مهارت بی نظیری داشت، و با هر یک از علوم اهل سنت به وسیله علوم شیعی مقابله می کرد. جایگاه او چنان والا است که حتی مورخان و علمای رجال اهل سنت مثل ذهبی، ابن حجر عسقلانی و سیوطی نیز او را فراوان ستوده اند.
او از حضور اساتید بزرگ شیعه و سنی در زمان خود بهره برد.

اساتید ابن شهر آشوب:
1ـ جارالله زمخشری صاحب کتاب کشّاف(م538ق) که همه تالیفات مهم او را درحضورش قرائت کرده و از او اجازه گرفته است؛ 2ـ سید نجم الدین ابوالفضل منتهی بن ابی زید حسینی کیایکی جرجانی (م بعد از 510ق) که از او اجازه روایت دارد؛ 3ـ ابوجعفر محمدبن حسین بن جعفر شعرهانی مشهدی؛ 4ـ ابوالفتح ناصح الدین عبد الواحد بن محمدبن عبد الواحد تمیمی آمدی نویسنده کتاب غرر الحکم و درر الکلم؛ 5ـ ابوعبدالله محمد بن احمد نطنزی نویسنده کتاب الخصائص العلویه؛ 6ـ ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی صاحب کتاب الاحتجاج؛ 7ـ ابو علی فضل بن حسن بن فضل طبرسی صاحب کتاب مجمع البیان؛ 8ـ شیخ جمال الدین ابوالفتوح حسین بن علی رازی صاحب تفسیرروض الجنان و روح الجنان؛ 9ـ ابو علی محمدبن حسین فتّال نیشابوری نویسنده کتاب روضه الواعظین؛ 10ـ عمادالدین طبری صاحب کتاب بشاره المصطفی؛ 11ـ پدرش علی بن شهر آشوب؛ 12ـ ابو سعید عبد الجلیل رازی صاحب کتاب النقض(نقض تصفّح الادله ابوالحسین بصری معتزلی)؛ 13ـ ابو الفضل داعی بن علی بن حسن حسینی؛ 14ـ سید ضیاءالدین ابو الرضا فضل الله بن علی حسنی راوندی که استاد ابوسعید سمعانی نیز بوده است؛ 15ـ ابوالحسین سعید بن هبه الله راوندی معروف به قطب الدین راوندی؛ 16ـ ابوالحسن علی بن ابی القاسم بیهقی معروف به فرید نیشابور؛ 17ـ احمد غزالی برادر ابوحامد محمد غزالی؛ 18ـ ابو الوفاء عبدالجبار بن علی بن علی مقری رازی و بسیار دیگر از مشاهیر و بزرگان قرن ششم هجری که در اطراف و اکناف جهان اسلام در ایران، عراق، خراسان و شام دارای کرسی درس بودند.

او سلسله مشایخ خود ـ از طریق هر یک از اساتیدش تا برزگان فقه و حدیث شیعه ـ را در کتاب مناقب ذکر کرده است.
او شاگردانی نیز در زمینه های مختلف علمی تربیت کرده بود.

شاگردان ابن شهر آشوب:
1ـ ابو حامد نجم الدین سید محمدبن ابی القاسم ابن زهره حلبی؛ 2ـ جمال الدین ابو الحسن علی بن جعفر بن شعره حلی؛ 3ـ محمدبن ادریس حلی؛ 4ـ کمال الدین حیدربن محمد بن زید بن محمدبن عبد الله حسینی؛ 5ـ ابو عبدالله محمد بن جعفر معروف به ابن مشهدی صاحب کتاب المزار الکبیر؛ 6ـ شیخ تاج الدین حسن بن علی دربی؛ 7ـ نجیب الدین علی بن فرج.
ابن شهر آشوب در زندگی پر برکت خود که نزدیک به یک قرن بوده و در این مدت به نشر معارف و علوم اهل بیت پیامبر )علیهم السلام) در مناطق مختلف جهان اسلام پرداخته، کتاب های فراوانی نیز تالیف کرده است که هر یک دارای جایگاه ویژه ای نزد علمای شیعه و سنی بوده و منبع مهمی برای محقّقان متاخر به شمار می رود.

کتا ب های ابن شهر آشوب:
1ـ مناقب آل ابی طالب که از مشهور ترین کتاب های جهان اسلاممی باشد؛ 2ـ معالم العلماء که از مهمترین منابع رجال شیعه پس از رجال و فهرست شیخ طوسی و هم ردیف با الفهرست منتجب الدین رازی است؛ 3ـ مثالب النواصب که نام اصلی آن «مطالب القواصب (یا القواضب) فی مثالب النواصب» است؛ 4ـ المخزون و المکنون فی عیون الفنون که در آن، خطبه بدون الف و بدون نقطه علی بن ابی طالب (علیه السلام) را نقل کرده است؛ چنان که در کتاب مناقب نیز نقل کرده است؛ 5ـ تأویل متشابهات القرآن؛ 6ـ اسباب نزول القرآن؛ 7ـ متشابه القرآن و ما اختلف العلماء فیه من الآیات که آن را به صورت موضوعی در باب مسائل اعتقادی از توحید و صفات الهی تا معاد را به بحث گذاشته و آیاتی را که فرقه های متفاوت برای اثبات مدعای خود ذکر کرده اند ذکر کرده و مبنای شیعه را بیان نموده است؛ 8ـ اعلام الطرائق فی الحدود و الحقایق که خودش آن را با نام خلاصه الحدود تلخیص کرده است؛ 9ـ بیان التنزیل که یکی از منابع مهم بحار الانوار بوده است؛ 10ـ الاربعون حدیثاً فی مناقب سیده النساء فاطمه الزهراء سلام الله علیها که معاصر او مولی باقر واعظ کجوری در کتاب الخصائص الفاطمیه آن را به او نسبت داده و درباره آن سخن گفته است.
کتاب های فراوان دیگری نیز به او نسبت داده شده است که به بیش از بیست عنوان می رسد و البته بسیاری از نوشته های او همچون سایر میراث والا و پر ارج شیعه در فتنه های کتاب سوزی حشویه، اشاعره و بویژه سلفیه در بغداد، مراغه، خراسان و ری از میان رفته است و امروزه فقط تعداد محدودی از کتاب های وی در دست است که همان آثار نیز از مهمترین منابع دانشمندان شیعه و حتی اهل سنت بوده است.
رویکرد ابن شهر آشوب در تالیفاتش دفاع از حریم تاریخ، فقه، حدیث، ادبیات، و عقاید اهل بیت پیغمبر (علیهم السلام) و شیعیان آن بزگواران بوده است.