آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در اسلام آیه و روایتی وجود ندارد که بر اساس آن مسلمانان مأمور به «تساهل» و «تسامح» باشند، بلکه مشتقات آن در روایات آمده که معادل «حلم و بردباری» است. اما ممکن است برخی با استناد به سخن پیامبر(ص) که می فرماید: «من بر دین راست و مستقیم که در آن گذشت و آسانی است مبعوث شده ام»؛ اسلام را دین «تساهل» و «تسامح» بدانند. در پاسخ می توان گفت: اسلام «تساهل» را با توجه به حدود و قوانین الهی می پذیرد. بنابراین حدیث مذکور به این معنی است که خداوند در مرحله تشریع احکام و قانون گذاری بر مردم آسان گرفته است.

در فرهنگ اسلام، آیه و روایتی وجود ندارد که بر اساس آن مسلمانان مأمور به «تساهل» و «تسامح» باشند ولی مشتقّات آن در روایات به کار رفته و بهترین معادل آن در اسلام کلمه «حلم و بردباری» است.

اسلام، «تساهل» مطلق را قبول ندارد و تنها آن را با حدود و شرایطی قبول می کند و خداوند را تعیین کننده این حدود می داند، در حالی که در تفکّر غربی، تعیین این حدّ و مرزها از طریق فرد یا اجتماع، قراردادها یا هنجارهای اجتماعی یا طبیعی، حقوق بشر و به طور کلّی انسان و طبیعت صورت می پذیرد. و نیز در تفکر غربی، ملاک «تساهل»، «پلورالیسم» و کثرت گرایی اخلاقی و دینی و یا نسبیت فرهنگی و اخلاقی است که اسلام این ملاک ها را قبول ندارد. لکن از پیامبر(صلی الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: «بَعَثَنِی بِالْحَنِیفِیَّةِ السَّهْلَةِ السَّمْحَةِ»(1)؛ (من بر دین راست و مستقیم که در آن گذشت و آسانی است مبعوث شده ام).

ممکن است برخی با استفاده از این روایت، اسلام را دین «تساهل» و «تسامح» معرفی نمایند، امّا باید توجه داشت که «تساهل» در فرهنگ غرب[با توجه به مبانی نظری آن] به معنی عدم مداخله در عقاید و رفتار دیگران است و تنها حدّ مجاز آن این است که این عقاید یا رفتار، آسیب و زیانی برای جامعه نداشته باشد. بر این اساس، کارهایی از قبیل خودکشی، اعتیاد، فساد اخلاقی و... مادامی که ضرری برای دیگران نداشته باشد، طبق «تساهل» غربی باید جایز باشد. ولی در منطق اسلام ملاک درستی کارها، موافقت و متابعت آن ها با حق است و هر فرد به منزله همه انسان هاست، هیچ کس نباید نسبت به عقاید و رفتار دیگران بی تفاوت باشد و فقط ضرر و زیان خود را ملاک بداند. از این رو اصل امر به معروف و نهی از منکر، عین مداخله و حسّاسیت نسبت به عقاید و رفتار دیگران است و با تساهل به معنای غربی سازگاری ندارد.

لذا معنای حدیثی که ذکر شده آن است که اسلام دینی است که انجام فرمان ها و احکام آن آسان است و خداوند در مرحله تشریع احکام و قانون گذاری بر مردم آسان گرفته است، و احکام اسلامی را به گونه ای وضع نکرده است که بندگان دچار مشکلات غیر قابل تحمّل شوند.(2)