پاسخ اجمالی:
از نظر امام جواد(ع) كسى كه از خدا بريده و به غير او بپيوندد، خدا او را به همان شخص واگذار مى‌كند و وقتي بدون علم عمل كند، خراب كارى او بيش از آباد كردن اوست. پس بايد معتقد باشد كه هر چه هست از ناحيه خداست و اين عالَم، عالَم اسباب است. اينكه كسى در خانه بنشيند و فقط دعا كند كافى نيست؛ بلكه انسان بايد به دنبال اسباب برود و مسبّب الاسباب را تنها خدا بداند.
پاسخ تفصیلی:
تكيه بر غير خدا و عمل بدون علم
«قَالَ الإمامُ الجَوَادُ(عليه السلام): مَنِ انْقَطَعَ إلى غَيْرِ اللهِ وَكَّلَهُ اللهُ إلَيْهِ وَ مَنْ عَمِلَ عَلَى غَيْرِ عِلْمٍ مَا أفْسَدَهُ أكْثَرُ مِمَّا يُصْلِحُ»(1)؛ (امام جواد(عليه السلام) فرمودند: كسى كه از خدا بريده و به غير خدا بپيوندد، خداوند او را به همان شخص واگذار مى‌كند و كسى كه بدون علم و آگاهى عمل كند، خراب كارى او بيش از آباد كردن اوست).
شرح حديث:
در واقع اين روايت دو دستور حكيمانه است:
الف) كسى كه از خدا بُريده و تكيه‌گاهش در زندگى غير خدا باشد و به غير خدا اميد داشته باشد، خداوند او را به همان شخص واگذار مى‌كند و كارش به جايى نمى‌رسد.
در اين مورد دو نكته غير قابل انكار وجود دارد كه رعايت آن لازم و ضرورى است:
1. هر چه هست از ناحيه خداست: «وَ مَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللهِ»(2) هر چه در آسمان و زمين است از آنِ خدا و همه نعمت‌ها از جانب او است و همه فقيرند. دلايل توحيد هم همين معنا را به ما مى‌گويد (توحيد در ذات، صفات، افعال، رازقيّت و ...).
2. اين عالَم، عالَم اسباب است، به اين معنا كه مريض بايد پيش طبيب برود، زارع بايد كشت كند، صنعتگر بايد توليد كند و... . بنابراين اگر كسى در خانه بنشيند و فقط دعا كند كافى نيست؛ چرا كه «أبَى اللهُ أنْ يَجْرِىَ الأُمُورَ إلَّا بِأَسْبَابِهَا» كه اين هم قانونى است كه خدا وضع كرده است.
جمع بين اين دو مطلب به چه صورت ممكن است؟ چرا كه اگر دنبال اسباب نرود خطا كرده و اگر خدا را مسبّب الاسباب نداند، مشرك است. جواب آن بسيار روشن است. اگر دنبال اسباب برود و مسبّب الاسباب را خدا بداند، بين اين دو مطلب جمع كرده است. مانند كسى كه دارو مى‌خورد و تأثير دارو را به دست خدا مى‌داند و تكيه‌گاه اصليش خداست.
حال اگر كسى تمام اميدش به اسباب مادّى باشد، راه را گم كرده است. مثل اينكه امروزه، عدّه‌اى معتقدند كه اگر ما با كشورهاى پيشرفته ارتباط نداشته باشيم و با جامعه جهانى همراه نباشيم، باعث عقب‌ماندگى كشور مى‌شود. اين‌ها عالَم اسباب است در صورتى كه بايد تكيه‌گاه ما خدا باشد. امام جواد(عليه السلام) مطابق اين حديث مى‌فرمايد: كسى كه در عالَم اسباب غرق شود، خدا او را به همان اسبابى واگذار مى‌كند كه حتى نمى‌توانند خود را اداره كنند.
مولا علي(عليه السلام) چه زيبا مى‌فرمايد: پنج چيز را به شما توصيه مى‌كنم كه يكى از آن پنج چيز اين است: «لاَيَرْجُوَنَّ أحَدٌ مِنْكُمْ إِلَّا رَبَّهُ»؛ (به غير خدا اميدي نداشته باشيد)، اگر چنين رفتار كنيم با اندك شكستى مأيوس نمى‌شويم. يأس و نااميدى در زندگى بسيارى از مردم به جهت ضعف ايمان و عدم توجّه به خداست.
ب) كسى كه بدون علم و آگاهى عمل مى‌كند، خراب‌كارى او بيش از آباد كردن است؛ در حالى كه اسلام طرفدار اصلاح كارهاست. اگر ده‌ها راه در پيش رو داشته باشيم و راهنما نباشد تمام آن راه‌ها را بايد امتحان كنيم؛ ولى اگر راهنما داشته باشيم به راحتى به مقصد مى‌رسيم. فقها هم در امورى كه فتوا مى‌دهند، بايد از روي علم و آگاهى باشد. همه بايد در محدوده تخصّص خود كار كنند و فراتر از آن را از اهل فنّ استفاده كنند.
متأسّفانه در زمان ما عدّه‌اى با گرفتن وام‌هاى سنگين از دولت به دنبال كارهايى رفته‌اند كه هيچ تخصّصى در آن نداشته‌اند، در نتيجه ورشكست شده‌اند؛ در حالى كه امام جواد(عليه السلام) مى‌فرمايد: بايد كار به دست اهلش سپرده شود. اين دستور بايد در كشور ما نهادينه شود و كار را به كاردان بسپاريم.(3)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.