آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قلب انسان كانون عواطف و احساسات است و هرگاه عزيزى را از دست دهد ناراحت گشته و اشك هايش جارى مى شود و نبايد هرگز اين گونه اظهار تأثّر را با جزع و بى تابى و بى صبرى اشتباه كرد. بنابراين گريه و سوگوارى براى از دست دادن عزيزان يك امر طبيعى و انسانى است. مهم آن است كه انسان در مصيبت، سخنى كه حاكى از ناشُكرى و شكايت باشد بر زبان نراند. در این رابطه پیامبراکرم(ص) می فرمایند: «كسى كه لطمه به صورت زند و يا گريبان چاك كند، يا [به هنگام مصيبت] سخنانى همانند مردم جاهليت بر زبان راند، از ما نيست».

قلب انسان كانون عواطف و احساسات است. هرگاه عزيزى را از دست دهد، ناراحت گشته و اشك هايش جارى مى شود؛ اما نبايد هرگز اين گونه اظهار تأثّر را با جزع و بى تابى و بى صبرى اشتباه كرد؛ زيرا قلب انسان در برابر حوادث ناگوار عكس العمل نشان داده و چشم انسان نيز كه دريچه قلب است، ممكن است از تأثيرات قلب متأثّر گردد. بنابراين گريه و سوگوارى براى از دست دادن عزيزان يك امر طبيعى و انسانى است. مهم آن است كه انسان در مصيبت، سخنى كه حاكى از ناشُكرى و شكايت باشد، بر زبان نراند و حرف هايى كه دور از شأن يك بنده مطيع پروردگار است، نگويد؛ خودزنى ننموده و گريبان ندرد. در اين رابطه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى فرمايند: «لَيسَ مِنَّا مَنْ ضَرَبَ الخُدُودَ وَ شَقَّ الجُيُوبَ وَ دَعا بِدَعْوَىَ الجَاهِلِيَّةِ»(1)؛ (كسى كه لطمه به صورت زند و يا گريبان چاك كند، يا [به هنگام مصيبت] سخنانى همانند مردم جاهليت بر زبان راند، از ما نيست). در حالت پيامبر(صلى الله عليه و آله) آمده است: «هنگامى كه ابراهيم(عليه السلام) فرزند حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه و آله)، بدرود حيات گفت، پيامبر(صلى الله عليه و آله) گريه كرد، به گونه اى كه سيلاب اشك بر سينه اش جارى شد، عرض كردند: اى رسول خدا! تو ما را از گريه نهى كردى، اما خودت گريه مى كنى؟ فرمود: «لَيسَ هَذَا بُكاءً وَ اِنّ هَذِهِ رَحْمَةٌ وَ مَن لَم يَرحَمْ لَا يُرْحَمُ»؛ (اين گريه نيست، اين رحمت و اظهار محبّت است و كسى كه رحم و عاطفه نداشته باشد، به او رحم نخواهد شد [و مشمول رحمت حق نمى گردد])».(2)
همين موضوع به صورت مشروح ترى در كتاب «بحارالانوار» چنين نقل شده است: «هنگامى كه ابراهيم(علیه السلام)، فرزند پيامبر(صلى الله عليه و آله) آخرين لحظات عمر خود را سپرى مى كرد، پيامبر(صلى الله عليه و آله) او را در دامان خود نهاد و گفت: فرزندم! نمى توانم در برابر تقديرات الهى كارى براى تو انجام دهم، اين سخن را گفت و اشك از چشمانش سرازير شد، «عبدالرحمن بن عوف» حاضر بود و عرض كرد: اى رسول خدا! گريه مى كنى، مگر ما را از گريه نهى نكرده ايد؟ حضرت(صلى الله عليه و آله) فرمودند: من شما را از نوحه گرى جاهلانه، از دو صداى احمقانه و فاجرانه نهى كردم، نخست، داد و فرياد آميخته با لهو و لعب و آهنگ هاى شيطانى، هنگامى كه فرود نعمت هاست؛ و ديگر، فريادهاى هنگام مصيبت، خراشيدن صورت، چاك كردن گريبان و نغمه هاى شيطانى است؛ ولى آنچه را از من ديدى، عاطفه و رحمت است و هر كسى كه عاطفه و رحم نداشته باشد، رحم نخواهد شد ... سپس به فرزندش چنين خطاب كردند: «وَ اِنَّا بِكَ لَمَحْزُونُونَ تَبْكِىَ الْعَينُ وَ يَدْمَعُ الْقَلْبُ وَ لا نَقُولُ مَا يُسْخِطُ الرَّبَّ عَزَّوَجَلَّ»؛ (ما به خاطر تو غمگين هستيم، چشم مى گريد و قلب اشك مى ريزد؛ ولى چيزى كه خداوند متعال را به خشم آورد، نمى گويم)».(3)
گاهى ممكن است انسان از خود بى خود شود، فرياد بكشد و گريبان چاك كند يا اين كه اظهار بى تابى نموده و لطمه بر خويش زند كه اگر در حدّ معقول و معمول آن براى ايجاد هيجان عمومى و بسيج عواطف در برابر دشمنان باشد، ضرورى به نظر مى رسد؛ پس حساب موارد استثنايى را - كه در حالات بعضى از بزرگان ديده مى شود - بايد جدا كرد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) به پايان مى بريم: «اَلنِّياحَةُ عَمَلُ الجَاهِلِيَّةِ»(4)؛ (نوحه گرى از اعمال جاهليت است). منظور از نوحه گرى در اين جا، عزادارى و يا ذكر مصيبت و گريستن و عزادارى فردى يا دسته جمعى نيست، بلكه اشاره به كارى دارد كه در زمان جاهليت، ميان عرب رايج بوده كه اگر عزيزى از دنيا مى رفت، زنان نوحه گرِ حرفه اى را دعوت مى كردند. آنها نيز با داد و ناله و فرياد مصنوعى، اوصاف دروغ و مبالغه هاى بى معنى درباره شخص از دست رفته، ذكر مى كردند و گاه لباس هاى خود را پاره كرده و بر سر و صورت مى زدند و با اين اعمال ناهنجار، فضاى عزاى او را گرم مى كردند.(5)