آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«عجله»، آثار ويرانگرى در زندگى فردى و اجتماعى انسان ها دارد. خسارت هايى كه از اين طريق، دامان انسان را مى گيرد فوق العاده زياد است. از جمله اين كه نيروها را به هدر مى دهد و مانع رسيدن به مقصد مى شود، حالت يأس و نوميدى به او دست مى دهد و اى بسا نسبت به همه چيز، حتى تقدير الهى بدبين گردد. دچار ندامت و پشیمانی، هجوم امواج اندوه و غصه و افزایش لغزش ها و خطاها مي شود.

«عجله» اين خوى ناپسند، آثار ويرانگرى در زندگى فردى و اجتماعى انسان ها بر جا مي گذارد. خسارت هايى كه از اين طريق، دامان انسان را مى گيرد، فوق العاده زياد است. مانند:
1) اتلاف وقت و نيرو:
از جمله مفاسد «عجله» اين است كه نيروها را به هدر مى دهد و مانع رسيدن به مقصد مى شود؛ مثلاً، اگر لشكر دشمن قصد بلاد اسلام را كند و سپاه اسلام صبر نكند تا لشكر دشمن در موقعيّت ضعيف و آسيب پذيرى قرار گيرند، يا قبل از آن كه لشكر اسلام خود را بسيج و آماده كند و نقشه هاى جنگى را ترتيب دهد، به آنها حمله كند، نتيجه اى جز شكست و از بين رفتن قواى اسلام و به هدر دادن نيروها و جسور شدن دشمن نخواهد داشت. در كارهاى شخصى و فردى نيز همين امر صادق است؛ زيرا هر حركت عجولانه، سبب ناكامى و از بين رفتن نيروهاست. در كتاب «محجة البيضاء» حديث جالبى نقل شده كه شاهد گوياى گفتار فوق است، در اين حديث آمده است: «هنگامى كه حضرت مسيح(عليه السلام) متولّد شد، شياطين نزد ابليس آمدند و گفتند: امروز بت ها سرنگون شده اند [مگر خبرى واقع شده!] ابليس گفت: آرى! حتماً حادثه مهمى روى داده است، همين جا باشيد تا من تحقيق كنم و بازگردم. ابليس پرواز كرد و تمام اطراف زمين را گردش نمود و چيزى نيافت، جز اين كه ديد حضرت عيسى(عليه السلام) متولّد شده و فرشتگان اطراف او حلقه زده اند. ابليس برگشت و به شياطين خود گفت: ديشب پيامبرى متولد شده است. هيچ زنى باردار نشد و وضع حمل نكرد مگر اين كه من حاضر بودم، جز اين يكى و شما مأيوس باشيد از اين كه بعد از اين بت پرستى رونقى پيدا كند؛ ولى [براى گمراه ساختن فرزندان آدم] از راه عجله و اعمال سبكسرانه وارد شويد [تا شيرازه زندگى آنها به هم بريزد]».(1)
2) يأس و نااميدى:
از ديگر پيامدهاى شوم «عجله» آن است كه هرگاه انسان به خاطر آن ناكام شود، حالت يأس و نوميدى به او دست مى دهد و اى بسا نسبت به همه چيز، حتى تقدير الهى بدبين گردد. لذا در حديث پرمعنايى امام حسن عسكرى(عليه السلام) مى فرمايند: «لا تَعْجَلْ عَلَى ثَمَرَةٍ لَا تدرك وَ اِنَّما تَنالُها في اَوانِها وَ اَعْلَمُ اَنَّ المُدَبِّرَ لَكَ اَعْلَمُ بِالوَقتِ اَلَّذِى يُصلِحُ حَالُكُ فيهِ، فَثِقْ بِخِيَرَتِهِ في جَميع اُمورِكَ، يُصلِحُ حَالُكَ، وَ لا تَعجَلْ بِحَوائِجِكَ قَبلَ وَقتِها فَيَضِيقُ قَلبُكَ وَ صَدرُكَ وَ يَخشاكَ [يغشاك] القُنُوط»(2)؛ (براى چيدن هيچ ميوه اى قبل از رسيدن آن، عجله مكن، تنها در موقع [مناسبش] به آن خواهى رسيد [و بهره خواهى گرفت] و بدان، كسى كه امور تو را تدبير مى كند، نسبت به وقتى كه به صلاح حال توست، آگاهتر است، بنابراين به انتخاب او در همه كارهايت اعتماد كن، تا حال تو اصلاح شود و هرگز براى نيازهاى خود قبل از رسيدن وقتش «عجله» نكن كه سبب تنگدلى و چيره شدن نوميدى بر تو مى شود).
3) ندامت و پشيمانى:
سوّمين پيامد شوم «عجله»، «ندامت و پشيماني» است. چه بسيارند كسانى كه براى انجام كارها، قبل از فراهم شدن زمينه ها عجله كرده اند و نيروهايشان به هدر رفته و هرگز به مقصد و مقصود خود نايل نشده اند؛ در حالى كه اگر كمى خويشتن دارى مى كردند، هرگز به چنان سرنوشتى مبتلا نمى شدند و چه بسيار كسانى كه به خاطر دستپاچگى به سراغ چيزى رفته اند كه دشمنِ جانِ آنها بوده و آرزو مى كنند كه اى كاش! به سراغ آن نمى رفتند. اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايند: «فَكَمْ مِن مُستَعجِلٍ بِما اِن اَدرَكَهُ وَدَّ اَنَّهُ لَم يُدرِكْهُ»(3)؛ (چه بسيارند افرادى كه براى چيزى عجله مى كنند كه اگر به آن دست يابند [فوراً پشيمان مى شوند و] دوست دارند هرگز به آن نرسيده بودند).
4) هجوم اندوه و غصه:
چهارمين پيامد منفى «عجله» در كارها، «هجوم امواج اندوه و غصّه به سوى انسان» است؛ زيرا ناكامى ها و شكست هاى حاصل از عجله و دستپاچگى در بسيارى از اوقات، بسيار گران تمام مى شود و انسان را با اندوه فراوان روبرو مى كند. حضرت علي(عليه السلام) در يكى از كلمات قصارش در «غرر الحكم» مى فرمايند: «اَلعَجَلُ قَبْلَ الاِمكانِ يُوجِبُ الغُصّةَ»(4)؛ (شتابزدگى پيش از فراهم شدن امكانات، سبب اندوه و غصه است).
5) فزونى لغزش ها:
از پيامدهاى ديگر عجله، «لغزش هاى فراوان» است؛ زيرا تصميم گيرى صحيح، نياز به تأمّل و تدبّر و دقّت فراوان دارد و آن هم به صورت عجولانه و شتابزده امكان پذير نيست و لذا افراد «عجول» غالباً گرفتار لغزش هاى مختلفى مى شوند، چه در تشخيص هدف و چه در راه وصول به آن. اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايد: «مَعَ العَجَلِ يَكْثُرُ الزَّلَلُ»(5)؛ (با عجله و شتابزدگى لغزش هاى فراوان پيش مى آيد) و نيز مى فرمايند: «مَن عَجَلَ كَثُرَ عِثارُهُ»(6)؛ (هر كس شتاب كند، لغزش او بسيار خواهد بود).
6) فزونى خطاها:
ششمين اثر عجله، «فزونى خطاها» است كه مى تواند با فزونى لغزش ها يكى باشد و مى تواند دو چيز محسوب شود، (خطا در تشخيص هدف است و لغزش در راه وصول به آن). اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايند: «اَصابَ مُتَأَنٍّ اَوْ كادَ، اَخطَأَ مُسْتَعجِلٌ اَو كَادَ»(7)؛ (افراد خويشتن دار يا به مقصد مى رسند و يا به طور نسبى موفق مى شوند و افراد عجول گرفتار خطا مى شوند، يا به طور نسبى خطا مى كنند). به هر حال، زيان هاى ناشى از عجله و دستپاچگى، بيش از آن است كه مردم عادى فكر مى كنند و جريمه اى كه انسان هاى عجول به خاطر عجله مى پردازند، قابل شمارش نيست.(8)