آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«غفلت» عواقب زیانباري دارد از جمله اينكه: قلب انسان را مى ميراند، به گونه اى كه ديگر مواعظ و اندرزها تأثيرى در آن نمى كند، آمادگى لقاى پروردگار و گام نهادن در بساط قرب او را از انسان مى گيرد؛ زيرا وصول به اين مقام والا، جز در سايه معرفت امكان ندارد، موجب فساد اعمال انسان مى شود. افراد غافل كمتر به سراغ اعمال صالح مى روند و اگر بروند «غفلت» اجازه نمى دهد اعمال خالص را با حضور قلب و جامع تمام شرايط و اجزا، انجام دهند، سبب هلاكت در دنيا و آخرت مي شود؛ زيرا، انسان را از مصالح او بى خبر مى سازد و با اين بى خبرى، فرصتها را از دست مى دهد و ... .

«غفلت» و بى خبرى از خدا و روز جزا و سرنوشت انسان و بى مهرى زمانه و آثار سوء گناه، همه چيز انسان را به سيلاب فنا و نيستى سپرده و باعث خسارت هاى جبران ناپذيرى مى گردد كه در بيانات معصومين(عليهم السلام) اشارات پرمعنايى به آن شده است از جمله:
الف) غفلت مايه قساوت قلب:
سنگدلى و قساوت قلب نتيجه غفلت و دورى از معارف الهى است زيرا، عامل مهم لطافت روح و انعطاف قلب در برابر حق، ياد خداست. هنگامى كه ريزش باران رحمت ذكر الهى از سرزمين دل قطع شود، قلب او به صورت بيابان خشك و سوزانى در مى آيد كه پر از سنگلاخ وحشتناك است. همان گونه كه امام باقر(عليه السلام) فرموده اند: «اِيَّاكَ وَ الْغَفْلَةَ فَفِيهَا تَكُونُ قَسَاوَةٌ الْقَلْبِ»(1)؛ (از غفلت بپرهيز كه مايه سنگدلى است).
ب) غفلت و مرگ قلب:
غفلت قلب انسان را مى ميراند؛ يعنى، پس از قساوت و سنگدلى، مرگ قلب فرا مى رسد، به گونه اى كه ديگر مواعظ و اندرزها تأثيرى در آن نمى كند. در چنين حالتى، راه بازگشت به روى او بسته مى شود و اميدى براى سعادت او باقى نمى ماند. اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايند: «مَنْ غَلَبَتْ عَلَيهِ الْغَفْلَةُ مَاتَ قَلْبُهُ»(2)؛ (كسى كه غفلت بر او چيره شود، قلبش مى ميرد). در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است: «بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابٌ مِنَ الْغَفْلَةِ وَ الْغِرَّةِ»(3)؛ (ميان شما و موعظه و اندرز، حجابى از غفلت و غرور است).
ج) غفلت و فساد اعمال:
«غفلت» موجب فساد اعمال انسان مى شود. افراد غافل و بى خبر به سراغ اعمال صالح كمتر مى روند و اگر بروند ديگر «غفلت» اجازه نمى دهد كه اعمال خالص با حضور قلب و جامع تمام شرايط و اجزا، براى خدا انجام دهند. از اين رو، اميرمؤمنان على(عليه السلام) فرموده اند: «اِيَّاكَ وَ الْغَفْلَةَ وَ اِلاِغْتِرَارَ بِالْمُهْلَةِ فَاِنَّ الْغَفْلَةَ تُفْسِدُ الاَعْمَالَ»(4)؛ (از غفلت و غرور ناشى از مهلت الهى بپرهيز زيرا، غفلت اعمال آدمى را فاسد مى كند). اين احتمال نيز در تفسير اين حديث وجود دارد كه منظور، فساد اعمال گذشته انسان به خاطر غفلت هاى آينده است؛ زيرا، غفلت موجب گناه است و گناه موجب حبط اعمال.
د) غفلت و قرب الهى:
غفلت، آمادگى لقاى پروردگار و گام نهادن در بساط قرب او را از انسان مى گيرد؛ زيرا وصول به اين مقام والا، جز در سايه معرفت و آگاهى امكان پذير نيست. در يكى از مناجات هاى اميرمؤمنان على(عليه السلام) كه مرحوم علامه مجلسى در «بحارالانوار» نقل كرده است به اين موضوع اشاره نموده است: «اِلهِى اِنْ أَنا مَتْنِى الْغَفْلَةُ عَنِ الاِسْتِعْدَادِ لِلِقَائِكَ فَقَدْ نَبَّهْتَنِى الْمَعْرَفَةُ بِكَرمِ آلائِكَ»؛ (پروردگار من! اگر غفلت مرا به خواب فرو برده و استعداد لقاى تو را از من گرفته؛ شناخت كرم نعمت هايت مرا از اين خواب غفلت بيدار ساخته است). اين جمله، بخشى از مناجات معروف «شعبانيه» است كه طبق گفته مرحوم علاّمه مجلسى (قدس سره) مناجاتى است كه حضرت علي(عليه السلام) و امامان معصوم(عليهم السلام) در ماه شعبان با آن، با خدا راز و نياز مى كردند.(5)
هـ) غفلت و هلاكت انسان:
غفلت سبب هلاكت در دنيا و آخرت است؛ زيرا، انسان را از مصالح او (اعم از مادى و معنوى) بى خبر مى سازد و با اين بى خبرى، فرصتها را از دست مى دهد، امكانات را ضايع كرده و استعدادهاى خويش را برباد خواهد داد. به همين جهت، در حديثى از امام على(عليه السلام) آمده است: «مَنْ طَالَتْ غَفْلَتُهُ تَعَجَّلَتْ هَلَكَتُهُ»(6)؛ (كسى كه غفلتش طولانى شود، هلاكت او به سرعت فرا مى رسد).(7)