آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معجزه هم كار خدا است، زيرا با استمداد از نيروى پروردگار و اذن او انجام مى‏ گردد و هم كار پيامبران است، چرا که به وسيله آنها انجام مى‏ شود. اینکه معجزه کار پیامبران باشد با توحيد افعالى خداوند منافاتی ندارد؛ چرا که همه این معجزات به اذن و اراده خدا بوده است و پیامبران استقلالی از خودشان نداشته اند.

این سؤال از گذشته مطرح بوده است که آیا معجزه فعل خداوند است که به دست پیامبر صورت گرفته است یا اینکه فعل شخص پیامبر است؟ در این رابطه دو نظریه مطرح شده است؛
عده ای بر این باوراند که معجزه کار مستقیم خداوند است و نفس و اراده و قدرت پیامبر در انجام معجزه اصلا تأثیری ندارد. دلیل این دسته از افراد این است که استناد معجزه به پیامبر به معنای خروج معجزه از گستره و شمول قدرت خداوند است و این کار مستلزم تفویض و نوعی شرک است و با توحید افعالی خداوند سازگاری ندارد.(1) علاوه بر این برخی آیات قرآن انجام معجزه را به خداوند اسناد می ‌دهد، مانند آیاتی که از سرد شدن آتش برای حضرت ابراهیم(2) و دو نیمه شدن رود نیل برای موسی خبر می ‌دهند.(3)
اما عده ای دیگر از علمای اسلام معتقدند معجزه کار خود پیامبران است و آنها در اثر تزکیه و طهارت روح، از قدرتی برخوردار گشته اند که می‌ توانند به اذن خداوند در جهان طبیعت تصرف کنند و هر کاری را انجام دهند. این عده نیز اعتقاد خود را به آيات قرآن مستند مى‏ كنند آیاتی مانند آیه 78 سوره غافر؛ «وَ ما كانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّه‏»؛ (هیچ پیامبری را نرسد که آیت [معحزه] بیاورد مگر با اذن خداوند). این آیه صریحا می ‌فرماید که پیامبران به فرمان خداوند معجزه می‌ آورند و تعبیر «بِإِذْنِ اللَّهِ» در این آیه نشان مى ‏دهد كه اگر معجزه كار خدا بود ديگر به اذن خدا غلط بود.(4) چرا که اذن و اجازه درجایی مطرح است که شخص مأذون توان قدرت انجام کار مورد اجازه را داشته باشد؛ ولی نیاز به تأیید اذن دهنده دارد، در غیر این صورت اجازه بی ‌معنا خواهد بود.
آیه دیگر مورد استناد این گروه آیه 49 سوره آل عمران است: «وَ رَسُولاً إِلى‏ بَني‏ إِسْرائيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ أُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ أُحْيِ الْمَوْتى‏ بِإِذْنِ اللَّهِ...»؛ (پيغامبرى به سوى بنى اسرائيل [يعنى عيسى] به مردم گفت من براى شما از ناحيه پروردگار معجزه ‏اى آورده‏ ام؛ من از گِل، چيزى به شكل پرنده مى سازم سپس در آن مى دمم و به فرمان خدا، پرنده اى مى‏ گردد و به اذن خدا، كورِ مادرزاد و مبتلايان به برص [پيسى‏] را بهبودى مى‏ بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده مى‏ كنم...). جمله‏ هاى «أُبْرِئُ»؛ (بهبودى مى‏ بخشم) و «أُحْيِ الْمَوْتى»؛ (مردگان را زنده مى‏ كنم) و مانند آن در این آیه كه به صورت فعل متكلم از زبان حضرت عیسی(علیه لسلام) ذكر شده دليل بر صدور اينگونه كارها از خود پيامبران است و ظاهر اين عبارات نشان می دهد که پیامبران در جهان تكوين تصرف مى‏ كردند و اين حوادث را به وجود مى ‏آوردند.(5)
به هر حال آیات قرآن دراین مورد دو دسته است؛ یک دسته آیات قرآن معجزه را به خداوند نسبت می‌ دهد و دسته دیگر به پیامبر؛ از این رو مى ‏توان گفت معجزه هم كار خدا است، زيرا با استمداد از نيروى پروردگار و اذن او انجام مى ‏گردد و هم كار پيامبران است، چراکه به وسيله آنها انجام مى‏ شود.(6)
البته اینکه معجزه کار پیامبران باشد با توحيد افعالى خداوند منافاتی ندارد؛ زیرا استناد معجزه به پیغمبر درصورتی موجب شرک است و با توحید افعالی خداوند ناسازگار است که پیامبر را در خلق معجزه مستقل بدانیم و نقش خداوند را در انجام آن به طور کلی نادیده بگیریم؛ اما اگر معتقد باشیم که همه این معجزات به اذن و اراده خدا بوده است و پیامبران استقلالی از خودشان نداشته اند، دیگر این امر هیچ منافاتی با توحید افعالی ندارد و بلکه عین توحید افعالی است. آیات قران نیز در همه جا وقوع اين حوادث را مشروط به «فرمان خدا» مى‏ كند، مانند آیه 49 سوره آل عمران که برای این که کسی تصور نکند که پیامبران الهی در این امر استقلالی ازخود دارند، و نیز برای این که احتمال هرگونه شرک و دوگانه پرستی در آفرینش برطرف گردد، دو بار کلمه «بِإِذْنِ اللَّهِ» در آن تکرار شده است.