آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

راه علاج صفت رذیله «تعصّب» به چند طريق امکان پذیر است؛ در درجه اوّل توجّه به انگيزه‏ ها و ريشه‏ ها و از بين بردن آن است. همچنين بايد به آثار و پيامدهاى زيانبار آن توجّه شود كه اين خود، عامل ديگرى براى از ميان بردن اين رذيله اخلاقى است. طريق ديگر درمان، تغيير شكل و تعويض محتواى آن است به اين معنى كه انگيزه ‏ها و وابستگی ها را از بخش هاى منفى به بخش هاى مثبت و در جهت فضایل اخلاقی و افعال پسندیده هدایت کنیم.

راه علاج صفت «تعصّب»، اين رذيله اخلاقى مانند ساير رذايل اخلاقى در درجه اوّل توجّه به انگيزه ‏ها و ريشه ‏ها و از بين بردن آنهاست، با توجّه به اينكه ريشه تعصّب، حُبّ ذات افراطى، پايين بودن سطح فرهنگ، شخصيّت‏ زدگى و انزواى اجتماعى و فكرى است، براى از ميان بردن اين صفت رذيله بايد سطح آگاهى افراد بالا رود، با اقوام و ملل ديگر و گروه‏ هاى مختلف اجتماعى بياميزند، حبّ ذات در آنها تعديل گردد و گرايش هاى زيانبار قومى و قبيلگى از ميان آنها برچيده شود تا پايه ‏هاى تعصّب و لجاجت و تقليدهاى كوركورانه برچيده شود. همچنين بايد به آثار و پيامدهاى زيانبار آن توجّه شود، كه اين خود عامل ديگرى براى از ميان بردن اين رذيله اخلاقى است. هنگامى كه انسان توجّه داشته باشد كه تعصّب و لجاجت، پرده ‏اى بر فكر و عقل او مى ‏اندازد و او را از درك صحيح بازمى ‏دارد و نيز پيوندهاى وحدت و اتّحاد را در جامعه بشرى پاره مى ‏كند و بذر نفاق و اختلاف را در ميان آنها مى ‏پاشد و مايه درد و رنج انسانها مى ‏گردد و حتّى گاه او را به پرتگاه ‏هايى كه هرگز انتظار آن را نداشته است مى‏ كشاند، به يقين توجّه به اين امور، او را از مَركب سركش تعصّب و لجاجت پايين مى ‏آورد و از بيراهه ‏هاى خطرناك به شاهراه سعادت و خوشبختى رهنمون مى ‏گردد. يكى ديگر از طرق درمان اين رذيله اخلاقى تغيير شكل و تعويض محتواى آن است به اين معنى كه انگيزه‏ ها را از بخش هاى منفى به بخش هاى مثبت هدايت كنيم: مثلاً كسى كه داراى تعصّب شديد نسبت به مسائل نادرستى است، به جاى اينكه انگيزه تعصّب را در او بميرانيم، تعصّب او را به امور مثبت متوجّه سازيم. اين همان چيزى است كه در سخنان نورانى اميرمؤمنان علي(عليه السلام) در «خطبه قاصعه» آمده كه مى‏ فرمايد: «اگر بنا هست تعصّب داشته باشيد سعى كنيد تعصّب شما به خاطر مكارم اخلاق و محامد افعال و محاسن امور باشد».(1) يعنى اگر بناست وابستگى توأم با اصرار نسبت به چيزى داشته باشيد اين وابستگى را نسبت به فضايل اخلاقى قرار دهيد.(2)