آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حرص» صفتی است نفسانی که انسان را به اندوختن بیش از احتیاج خود وا می دارد. این صفت از شاخه های حُبّ دنیا و از صفات هلاك كننده است. در روايت آمده كه حرص آن است كه انسان چيز كمى را جستجو كند در برابر چيز بسياري كه از دست مى‏ دهد و در روايت ديگر آمده: انسان پير مى‏ شود امّا دو صفت در او جوان مى ‏گردد: حرص و آرزوهاى طولانى.

گرچه معنى و مفهوم «حرص» اجمالاً بر همه روشن است؛ ولى توجّه به مفهوم دقيق آن نكته‏ هاى تازه‏ اى را به ما مى ‏آموزد.
راغب اصفهاني در «مفردات»، حرص را به معنى شدّت تمايل به چيزى مى‏ داند و مى‏ گويد: «اين واژه در اصل به معنى فشردن لباس به هنگام شستشو به وسيله كوبيدن چوب مخصوصى بر آن است!».
اميرمؤمنان علي(عليه السلام) تعبير بسيار جالبى در تعريف حرص دارد: «هنگامى كه از حضرتش پرسيدند: حرص چيست؟ فرمود: «هُوَ طَلَبُ الْقَلِيلِ بِاِضَاعَةِ الْكَثِيرِ!»(1)؛ (حرص آن است كه انسان چيز كمى را جستجو كند در برابر چيز بسياري كه از دست مى‏ دهد!)».
علماى اخلاق، حرص را از رذايل اخلاقى و متعلّق به قوّه شهويّه مى‏ دانند و در تعريف آن چنين مى‏ گويند: «حرص صفتى است نفسانى كه انسان را به اندوختن بيش از احتياج خود وا مى‏ دارد و از شعب حبّ دنيا و از صفات مهلكه و از اخلاق گمراه كننده است و در واقع می توان گفت: حرص به بيابانى مى‏ ماند كه كرانه‏ هاى آن ناپيداست و همچون سرزمين وحشتناك و بى انتهایی است كه هر قدر حريص در آن پيش مى‏ رود به آخر آن نمى‏ رسد».
«حريص» به كسى مى‏ ماند كه مبتلا به بيمارى استسقاء شده است هر چه آب مى‏ آشامد تشنگى او فرو نمى‏ نشيند. «حريص» هيچ دليل منطقى را نمى‏ پذيرد، مثلاً اگر به او گفته شود كه هشتاد سال عمر كرده ‏اى و چيزى از عمر تو باقى نمانده، اين همه تلاش و وَلَع براى جمع آورى مال به خاطر چيست؟! در عين اينكه پاسخى براى اين سؤال ندارد باز هم دست از كار خود نمى‏ كشد، بلكه به عكس، گاهى انسان با افزايش سن و سال و نزديك شدن به آخر خط، حريص‏ تر مى‏ شود، چنانكه در حديث معروفى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) آمده است: «يُشِيبُ بْنُ آدَمَ وَ يَشُبُّ فِيهِ خَصْلَتَانِ: اَلْحِرْصُ وَ طُولُ الْاَمَلِ!»(2)؛ (انسان پير مى‏ شود امّا دو صفت در او جوان مى ‏گردد: حرص و آرزوهاى طولانى!).
اين نكته قابل توجّه است كه حريص، غنا و بى نيازى را در برون مى ‏جويد؛ در حالى كه ريشه غنا را بايد در درون جان پيدا كرد. از يكى از دانشمندان سؤال شد حقيقت غنا و بى نيازى چيست؟ در پاسخ گفت: اين است كه آرزوهايت كوتاه باشد و به آنچه خدا به تو داده است راضى شوى.
در حديث بسيار پر معنايى كه هم از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) نقل شده و هم از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى‏ خوانيم: «خَيْرُ الْغِنىَ غِنَى النَّفْسِ»(3)؛ (بهترين بى نيازى، بى نيازى روح انسان است). در تعبير ديگرى از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) مى‏ خوانيم: «اَلْغِنَى فِى الْقَلْبِ، وَ الْفَقْرُ فِى الْقَلْبِ»(4)؛ (غنا و بى نيازى در درون جان انسان است، فقر و نياز نيز در درون جان اوست).
آرى اگر روح به خاطر حرص گرسنه باشد، تمام دنيا را به انسان بدهند باز فقير است و اگر روح بى نياز و سيراب گردد، تمام جهان را از او بگيرند بى‏ نياز است.(5)