آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به اعتقاد بزرگان علم اخلاق، ريشه هاي صفت رذیله «تکبّر»، عُجب، کینه، حسد و ریا هستند؛ ولی ظاهراً امور دیگری غير از اين چهار مورد نیز می تواند به عنوان ریشه تکبّر قرار بگيرد.

صفت رذيله «تكبّر» مانند ساير رذايل اخلاقى، ريشه‏ هايى دارد كه بايد آنها را جستجو كرد و دقيقاً شناخت، در غير اين صورت ريشه‏ كن كردن اين صفت رذيله غير ممكن است. بعضى از بزرگان مانند مرحوم فيض كاشانى در «المحجّة البيضاء» چهار ريشه براى «تكبّر» ذكر كرده است: عُجب، كينه، حسد و ريا.(1) او معتقد است تكبّر درونى ريشه‏ اش «عُجب»؛ (خود بزرگ بينى) است، اين خود بزرگ ‏بينى سبب مى‏ شود كه خود را برتر از آنها بداند و بر آنها فخر فروشى كند و ريشه‏ هاى ديگرى دارد كه يكى از آنها «كينه» است كه نسبت به شخص خاصّى پيدا مى‏ كند و همين امر سبب مي شود كه امتيازات واقعى يا پندارى خود را به رخ او بكشد، و ديگر «حسد» است كه سبب بروز اين رذيله اخلاقى مى‏ گردد و ديگرى «رياكارى» است كه سبب مى‏ شود شخصِ رياكار امتيازات خود را به ديگران ارائه دهد.
اين ريشه‏ هاى چهارگانه، ريشه‏ هاى اصلى تكبّر را تشكيل مى‏ دهند؛ ولى ظاهر اين است كه ريشه‏ ها منحصر به اين چهار صفت نيست؛ بلكه امور ديگرى نيز مى ‏تواند ريشه تكبّر گردد.(2)