آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حیله» در روایات، هم به معنای مثبت و هم در معنای منفی بکار رفته است و برای هر کدام از این موارد شاهدی از احادیث وجود دارد. حضرت علی(ع) در خطبه 122 از حیله به معنای منفی استفاده نموده است و در نامه 53 «نهج البلاغه»، حیله را در معنای مثبت آن استعمال کرده اند.

حيله در احاديث و روايات، هم در معناى مثبت به كار رفته است و هم در معناى منفى؛ براى نمونه، از هر كدام روايتى را نقل مى كنيم:
الف: حيله منفى: حضرت على(عليه السلام) در خطبه 122 كه اشاره به بالا بردن قرآنها توسّط معاويه بر سر نيزه ها دارد مى فرمايد: «اَلَمْ تَقُولُوا،عِنْدَ رَفْعِهِمُ الْمَصاحِفَ حيلَةً وَ غيلَةً وَ مَكْراً وَ خَديعَةً، اِخْوانُنا وَ اَهْلُ دَعْوَتِنا»؛ (آيا شما [كه به حكميّت اعتراض مى كنيد] هنگامى كه لشگريان شام، قرآنها را از روى مكر و حيله و نيرنگ و فريب بر سر نيزه ها كردند، نگفتيد: شاميان برادران دينى ما هستند و آنها هم مسلمان هستند!؟) مى بينيد كه حضرت على(عليه السلام) در اين جملات، «حيله» را به معناى منفى آن استعمال كرده است.
ب: حيله مثبت: در عهدنامه مالك اشتر مى خوانيم: «اَللّهَ اَللّهَ فِى الطَّبَقَةِ السُّفْلى مِنَ الَّذينَ لا حيلَةَ لَهُمْ؛ مالك!»(1)؛ (مراقب قشر پايين و مستضعف و كم درآمد جامعه كه هيچ چاره اى ندارند و دستشان به جايى نمى رسد، باش!) حضرت امير مؤمنان(عليه السلام) در اين جمله، حيله را در معناى مثبت استعمال كرده است.(2)