آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن کریم درباره «انفاق» و مصادیق و مواردی که قابلیت انفاق دارند و همچنین کسانی که می توان به آنها انفاق نمود به پیامبرش می فرماید: «از تو سؤال می کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر خیر و نیکی [و سرمایه سودمند مادی و معنوی] که انفاق می کنید باید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد و هر کار خیری که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است».

قرآن کریم درباره «انفاق» و مصادیق و مواردی که قابلیت انفاق دارند و همچنین کسانی که می توان به آنها انفاق نمود و سوال و جوابی که در این مورد از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) شده است می فرماید: «يَسْئَلُونَکَ ماذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ وَ الْيَتامي‏ وَ الْمَساکينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ».(1)
در شأن نزول آیه آمده است که شخصى از ثروتمندان مسلمان خدمت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) رسيد و عرض كرد: چه چيز انفاق كنم؟ محدوده انفاق تا كجاست؟ و به چه كسانى انفاق نمايم؟ در اینجا این آیه نازل شد.
در این آیه در پاسخ به سؤال اوّل فرمود: «قُلْ مَا أَنفَقْتُمْ مِنْ خَيْر»؛ (هر چيز خيرى قابل انفاق است)؛ بنابراين محدوديّتى در انفاق وجود ندارد، مال و ثروت، ملك و املاك، كتاب و نوشته جات، تهيّه ابزار آزادى زندانيان بى گناه، آماده ساختن جهيزيّه دختران دم بخت، اداى دين مقروضان، نشر علم و دانش و آگاهيها، استفاده از آبرو و اعتبار براى حلّ مشكلات، انفاق وقت براى جلوگيرى از طلاق و از هم پاشیده شدن زندگى مشترك یک زن و شوهر، تأسيس و تعمير مساجد، حسينيّه ها، مدارس دينى و غير دينى، درمانگاهها و بيمارستان ها و خلاصه هر گونه كار خيرى داخل در محدوده انفاق است.
بنابراین «خير» معناى وسيعى دارد كه شامل تمام كارهاى خوب مى شود، و انفاق منحصر در امور مالى و مادّى نيست.
در ادامه آیه در پاسخ به این سؤال كه «به چه كسانى انفاق كنيم؟» به پنج گروه اشاره مى كند:
1. «فَلِلْوالِدَيْنِ»؛ پدر و مادر اوّلين گروهى هستند كه شايسته انفاقند. پدر و مادر در صورت نياز و عدم قدرت بر رفع نيازمنديها، واجب النفقه فرزندان خويش هستند و فرزندان ـ اعمّ از پسر و دختر ـ هر كدام در حدّ وسع مالى خود، بايد نيازهاى مالى والدين را برطرف سازند. يعنى همان گونه كه انفاق بر همسر و فرزندان واجب و لازم است انفاق بر پدر و مادر نيازمند نيز واجب است، چرا كه همه اينها واجب النفقه انسان هستند و حتی اگر به اندازه كافى و گذران زندگى و رفع نيازها اموالى دارند، سزاوار است براى توسعه زندگى و راحت تر زندگى كردن به آنها انفاق كنند.
2. «وَ الاْقْرَبِينَ»؛ دومين گروهى كه خداوند دستور داده به آنها انفاق شود، بستگان و اقارب نسبى هستند. صله رحم فقط ديد و بازديد و احوالپرسى نيست، بلكه يكى از مصاديق آن، برطرف كردن نيازهاى بستگان و انفاق بر آنهاست.
3. «وَ الْيَتَامى»؛ يكى از سفارشات پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در خطبه شعبانيّه رسيدگى به يتيمان است. خداوند متعال نيز در اين آيه شريفه نسبت به اين موضوع سفارش و تأكيد مى كند. ضمناً اگر كمك به ايتام بصورت برنامه اى منظّم و سازماندهى شده صورت گيرد، همان گونه كه بعضى از سازمان هاى متكفّلِ كمك به نيازمندان برنامه ريزى كرده اند، بى شك مفيدتر خواهد بود.
4. «وَ الْمَسَاكِينِ»؛ مسكين به شخص نيازمندى گفته مى شود كه در نهايت عُسرت و سختى به سر مى برد. اين واژه از مادّه سكون گرفته شده، و علّت اين نامگذارى اين است كه چنين شخصى به قدرى نيازمند و وامانده است كه گويا به زمين افتاده و ساكن شده، و نمى تواند از جا برخيزد.
5. «وَ ابْنِ السَّبِيلِ»؛ واماندگان در راه و مسافران نيازمند و آبرومند، پنجمين گروهى هستند كه نسبت به آنها سفارش به انفاق شده است. «ابن السبيل» كسى است كه پول و توشه سفر خود را گم كرده، و يا سارقى از او به سرقت برده، و اكنون دست خالى و تهى دست در سفر، نيازمند كمك و انفاق ديگران است، هر چند ممكن است در وطن فرد ثروتمندى باشد.(2)