آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن، مسلمانان را از برقرار كردن دوستى با دشمنان خدا به علت كينه توزى ها و اذيّت و آزارهاى آنها با دست و زبان بر حذر مى دارد؛ لکن مسلمين موظّف اند در برابر هر فرد يا گروه و جمعيّتى كه موضع خصمانه با آنها ندارد و بر ضدّ اسلام و مسلمين قيام نكرده و دشمنان اسلام را يارى ندهد، راه مسالمت آميز در پيش گيرند، خواه از مشركان باشد يا اهل كتاب! حتّى اگر جمعيّت يا كشورى در صف دشمنان بوده؛ اما تغيير موضع داده مسلمانان بايد آنها را بپذيرند.

از مسائل جنجالى و پر سر و صدا در مورد حكومت اسلامى چگونگى رفتار با «اقليّت‌هاى مذهبى» است، ولى اين وضعيّت خاص نه به خاطر پيچيدگى مسأله است، بلكه بيشتر به خاطر دو چيز است: نخست ناآگاهى بسيارى از افراد از قوانين و تعليمات اسلامى در اين مسأله و گرفتار شدن در چنگال تعصّبات خشك است، و ديگر به خاطر تبليغات سوء دشمنان و تلاش آنها براى دور ساختن پيروان خود از آيين اسلام مى باشد؛ چرا كه مى دانند جاذبه تعليمات اسلام تا آن حدّ است كه اگر پيروان اديان ديگر به آن نزديك شوند بسيارى تحت تأثير واقع خواهند شد از اين رو به آنها مى گويند: اسلام با پيروان مذاهب ديگر برخوردى بسيار خشن دارد، خود را از مسلمانان دور نگه داريد. اين در حالى است كه اسلام با پيروان مذاهب ديگر، رفتارى كاملا دوستانه دارد و پيشنهاد همزيستى مسالمت آميز مى كند.
قرآن در سوره ممتحنه بعد از آن كه در آيات پيش از آن مسلمانان را از پيوند دوستى با دشمنان خدا بر حذر مى دارد و كينه توزى هاى آنها را نسبت به پيامبر(صلى الله عليه وآله) و مسلمانان يادآور مى شود، و اذيّت و آزارهاى آنها را با دست و زبان نسبت به مسلمين بى گناه متذكّر مى گردد، و مى فرمايد: (خدا شما را از نيكى كردن و رعايت عدالت نسبت به كسانى كه در امر دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهى نمى كند؛ چرا كه خداوند عدالت پيشگان را دوست دارد)؛ «لايَنْهاكُمُ اللهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِى الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ ديارِكُمْ اِن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا اِلَيْهِمْ اِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ».(1)
سپس براى تأكيد بيشتر در مورد كسانى كه با مسلمين سر جنگ دارند مى افزايد: (خداوند تنها شما را از دوستى و رابطه با كسانى نهى مى كند كه در امر دين با شما پيكار كردند و شما را از وطن و خانه هايتان بيرون راندند، يا به بيرون راندنتان كمك كردند،[آرى نهى مى كند] از اين كه با آنها دوستى كنيد و هر كس با آنها رابطه دوستى داشته باشد ستمگر است)؛ «اِنَّما يَنهَاكُمُ اللهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِى الدِّينِ وَ اَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَى اِخْراجِكُمْ اَنْ تَوَلَّوهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَاُولئِكَ هُمُ الظّالِمُونَ».(2)
با توجه به شأن نزول هايى كه درباره اين دو آيه و آيات قبل از آن در سوره ممتحنه آمده است، و نيز با توجّه به قرائن موجود در خود آيات، كاملا واضح است كه آيات ناظر به مشركان و بت پرستان است و آنها را به دو گروه تقسيم مى‌كند: گروهى كه با مسلمانان سر جنگ داشتند و مؤمنان را آزار مى دادند و از هيچ گونه كارشكنى ابا نداشتند و گروهى كه حاضر به زندگى مسالمت آميز با مسلمين بودند.
در اين آيات از پيوند و دوستى و محبّت با گروه اوّل منع شده و نسبت به گروه دوّم اجازه داده شده است، و كسانى كه با گروه اوّل پيوند دوستى برقرار سازند جزء ظالمان شمرده و دوستى كنندگان با گروه دوّم را جزء عدالت پيشگان معرفی می نماید.
هنگامى كه حكم الهى در مورد مشركان و بت پرستان چنين باشد درباره كفّار اهل كتاب به طريق اولى ثابت است.
جمعى از مفسّران دستور وارده در اين آيه را منسوخ دانسته و ناسخ آن را آيه 5 سوره توبه: «فَاِذا انْسَلَخَ الاَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»(3) دانسته اند، ولى با توجّه به اينكه اين آيه به شهادت ساير آيات سوره توبه، مربوط به مشركان پيمان شكنى است كه به دشمنى و مخالفت علنى با مسلمين برخاسته بودند، روشن مى شود كه آيه منسوخ نشده، بلكه آيات سوره توبه مربوط به گروه اوّل است.
بعضى از مفسّران در مورد اين آيه روايت كرده اند كه همسر مطلّقه ابوبكر براى دخترش اسماء هدايايى از مكّه آورد، و از آنجا كه مادرش هنوز جزء مشركان بود، اسماء از پذيرفتن آن اجتناب كرد و حتّى اجازه ورود به مادرش را نداد، آيه فوق نازل شد، و پيامبر(صلى الله عليه وآله) به او دستور داد كه مادرش را بپذيرد و هديه اش را قبول كند و او را احترام نمايد.(4)
به هر حال از اين آيات يك اصل كلّى و عمومى در مورد چگونگى رابطه مسلمانان با غير مسلمانان استفاده مى شود كه محدود به زمان و مكان خاصّى نيست، و آن اين كه مسلمين موظّف اند كه در برابر هر فرد يا گروه و جمعيّت و هر كشورى كه موضع خصمانه با آنها نداشته باشد و بر ضدّ اسلام و مسلمين قيام نكند و دشمنان اسلام را يارى ندهد، راه مسالمت پيش گيرند، خواه از مشركان باشد يا اهل كتاب!
حتّى اگر جمعيّت يا كشورى در صف دشمنان باشند و تغيير موضع دهند مسلمانان بايد آنها را بپذيرند و با آنها دشمنى نكنند، و معيار، وضع فعلى آنها است.(5)