آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اسلام مسائل اخلاقى و انسانى را حتّى در ميدان جنگ ناديده نگرفته، و همه جا قهر را با لطف و خشونت را با رحمت، عجين ساخته است. جنگ بايد براى خدا و در راه خدا باشد نه به خاطر جاه طلبى و انتقام جويى. ديگر اينكه جنگ در برابر متجاوز باشد، يعنى تا جنگ بر شما تحميل نشود دست به اسلحه نبريد. در ميدان جنگ از حد تجاوز نكنيد و اصول اخلاقى را رعايت كنيد؛ بنابراين اگر دشمن تسليم شود نبايد به او حمله كرد. از غنائم جنگى سرقت نكنيد و اعضاى دشمن را بعد از كشته شدن جدا ننماييد، پيران و اطفال و زنان را نكشيد و عابدان و رهبانان را كه در بيغوله ها جاى دارند به قتل نرسانيد.

براى شناخت اصالت مكتب ها يكى از بهترين راه ها آن است كه چگونگى رفتار آنها را با دشمن مخصوصاً در ميدان جنگ و پس از آن در برابر اسيران جنگى، و پيامدهاى جنگ مورد بررسى قرار داد.
بررسى آيات قرآن و روايات اسلامى در مورد آداب جنگ، اين حقيقت را به وضوح ثابت مى كند كه اسلام مسائل اخلاقى و انسانى را حتّى در خشونت بارترين صحنه هاى زندگى يعنى ميدان جنگ ناديده نگرفته، و همه جا قهر را با لطف، و خشونت را با رحمت، عجين ساخته و به يقين حكومت اسلامى بايد اين آداب را كه اثر عميقى در طرز قضاوت بيگانگان از اسلام گذاشت و مى تواند وسيله اى براى جلب توجّه آنان و بازنگرى درباره اسلام شود به كار بندد.
در آيات قرآن، بارها به رعايت عدالت و عدم تجاوز از حدود معقول و انسانى در مقابل دشمنان تأكيد شده است.
از جمله در آيه 190 سوره «بقره» مى خوانيم: «وَ قاتِلُوا فِى سَبِيلِ اللهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَ لَاتَعْتَدُوا اِنَّ اللهَ لَايُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»؛ (در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد؛ و از حد تجاوز ننماييد، كه خدا تجاوزكاران را دوست نمى دارد).
در اين آيه در واقع به سه نكته اشاره شده: نخست اين كه جنگ بايد براى خدا و در راه خدا باشد نه به خاطر جاه طلبى و انتقام جويى. ديگر اينكه جنگ در برابر متجاوز باشد، يعنى تا جنگ بر شما تحميل نشود دست به اسلحه نبريد.
سوّم در ميدان جنگ از حد تجاوز نكنيد و اصول اخلاقى را رعايت كنيد؛ بنابراين اگر دشمن اسلحه را بر زمين بگذارد و تسليم شود نبايد به او حمله كرد، و همچنين نسبت به كسانى كه قدرت بر جنگ ندارند مانند پيرمردان، كودكان و زنان نبايد برايشان مزاحمت شود و نابود كردن باغ ها، مزارع و تخريب اماكن قابل استفاده و توسّل به سلاح هاى كشتار جمعى، همه از مصاديق تعدّى بر بي گناهان و انتخاب روش هاى غير انسانى است كه از نظر اسلام ممنوع است.
در آيه 194 همين سوره باز بر اين معنى تأكيد كرده، مى گويد: «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللهَ وَ اعْلَمُوا اَنَّ اللهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ»؛ (هر كس به شما تجاوز كند به مانند حمله وى، بر او حمله كنيد و از [مخالفت فرمانِ] خدا بپرهيزيد، [و تعدّى و زياده روى ننماييد]؛ و بدانيد خدا با پرهيزكاران است). اشاره به اينكه اگر يارى خداوند و پيروزى را مى خواهيد، بايد از تعدّى و زياده روى حتّى در ميدان جنگ خوددارى كنيد.
همين معنى به شكل ديگرى در آيه 2 سوره «مائده» مورد تأكيد قرار گرفته و با صراحت مى گويد: «وَ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَئانُ قَوْمٍ اَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ اَنْ تَعْتَدُوا»؛ (نبايد خصومت نسبت به جمعيّتى كه شما را از آمدن به مسجد الحرام [در جريان حديبيه] مانع شدند، وادار به تعدّى و تجاوز كند) و روح انتقام جويى كه از رفتار خشونت بار دشمن در صحنه حديبيه مايه مى گيرد بر شما غلبه كند.
در روايات اسلامى نيز تعبيرات مختلف و دستورات فراوانى در مورد رعايت اصول انسانى در ميدان جنگ و پس از پايان آن نسبت به دشمنان وارد شده كه عواطف انسانى و روح مسالمت جويى در آن به خوبى متجلّى است.
ارباب سير، در سيرت حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) نوشته اند كه هر گاه لشكرى را مأمور جنگ مى كرد فرماندهان سپاه را با لشكر طلب مى فرمود و اين گونه موعظه و ارشاد مى كرد: «برويد به نام خداوند متعال، و استعانت بجوييد به خداوند و براى او و آيين رسول خدا(صلى الله عليه وآله) جهاد كنيد، اى مردم مكر نكنيد و از غنائم جنگى سرقت روا مداريد و اعضاى دشمن را بعد از كشته شدن جدا ننماييد، پيران و اطفال و زنان را به قتل نرسانيد و عابدان و رهبانان را كه در غاره و بيغوله ها جاى دارند به قتل نرسانيد. درختان را از بيخ نزنيد؛ مگر اينكه ناچار باشيد، نخل ها را نسوزانيد و با آب غرق نكنيد، درختان ميوه را ريشه كن نسازيد، زراعت را آتش نزنيد كه خود بدان محتاج خواهيد بود، و حيوانات حلال گوشت را نابود نسازيد؛ مگر به اندازه اى كه براى تغذيه لازم داريد. هرگز آب دشمن را با زهر آلوده نسازيد و حيله و نيرنگ به كار نبريد...».
خود آن حضرت نيز هرگز با دشمنان غير از اين معامله نكرد، شبيخون بر دشمن نزد و جهاد با نفس را از هر چيزى بالاتر مى دانست.(1)
دقّت در دستورات بالا كه بسيار حساب شده است؛ به خوبى نشان مى دهد كه اسلام هيچ يك از مسائل اخلاقى مربوط به جنگ را ناديده نگرفته و شخص پيامبر(صلى الله عليه وآله)، تمام آنها را عملا در مورد دشمنان مراعات مى نمود، نه همچون كسانى كه در گفتار خود از حقوق بشر و رعايت اصول انسانى بسيار دم مى زنند، ولى در عمل هيچ خبرى نيست.
علاوه بر اين تأكيد بر اين نكته كه جهاد با نفس، برترين جهاد است اشاره به اين معنى مى كند؛ كه مسلمان واقعى كسى است كه اصول انسانى را در ميدان جنگ رعايت كند.
از آنچه در بالا آمد اين نكته نيز به خوبى استفاده مى شود كه اسلام توسّل به سلاح شيميايى و هر گونه سلاح كشتار جمعى را ممنوع مى شمرد و حكومت اسلامى بايد از اين سلاح ها به طور كامل پرهيز كند.
در حديث ديگرى از على(عليه السلام) مى خوانيم: «فَاِذَا كانَتْ الْهَزِيمَةُ بِاِذْنِ اللهِ فَلَا تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لَا تُصِيبُوا مُعْوِراً وَ لَا تُجْهِزُوا عَلَى جَرِيحٍ وَ لَا تُهِيجُوا النِّسَاءَ بِاَذىً وَ اِنْ شَتَمْنَ اَعْرَاضَكُمْ وَ سَبَبْنَ اُمَرائَكُمْ»(2)؛ (هنگامى كه به اذن خدا آنان را شكست داديد، فراريان را نكشيد، و افراد ناتوان را از پاى در نياوريد، مجروحان را به قتل نرسانيد، و زنان را با اذيّت و آزار تحريك نكنيد، و هر چند آنها به شما دشنام دهند، و به سران شما بدگويى كنند).
با توجّه به آنچه در حديث پيامبر(صلى الله عليه وآله) كه در بالا آمد خوانديم كه اين توصيه را هميشه قبل از جنگ ها به فرماندهان و نفرات لشكر مى فرمود، به خوبى روشن مى شود كه اين دستورات جزء برنامه هاى اصلى اسلام در مورد جهاد و جنگ با دشمن است و حكومت اسلامى بايد همواره در زنده نگهداشتن آن پافشارى كند.(3)