آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان می فرماید: «هر كس خداوند ثروتى به او بخشيده، بايد به وسيله آن صله رحم كند، از ميهمانان به خوبى پذيرايى نمايد، و به فقرا و بدهكاران كمك كند». سپس امام(ع) مى فرمايد: «چنين كسى بايد براى رسيدن به پاداش الهى در برابر پرداخت حقوق واجب و مستحب، و همچنين مشكلات شكيبا باشد». در پايان، درباره آثار گرانبهاى انفاق مى فرمايد: «به دست آوردن چيزى از اين صفات نيك، سبب شرافت و بزرگى در دنيا و درك فضايل آخرت است».

امام علی(علیه السلام) در خطبه 142 نهج البلاغه موارد شايسته انفاق و بذل و بخشش را بيان مى کند و مى فرمايد: (هر كس خداوند، مال و ثروتى به او بخشيده، بايد به وسيله آن صله رحم كند، از ميهمانان به خوبى پذيرايى نمايد، اسيران و كسانى را كه در زحمت و فشار هستند آزاد سازد، و به فقرا و بدهكاران كمك كند)؛ «فَمَنْ آتَاهُ اللهُ مَالاً فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ، وَ لْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيَافَةَ، وَ لْيَفُكَّ بِهِ الاَسِيرَ وَ الْعَانِيَ(1)وَ لْيُعْطِ مِنْهُ الْفَقِيرَ وَ الْغَارِمَ(2)».
در واقع امام(عليه السلام) به شش گونه از موارد مهم انفاق و بخشش اشاره مى كند، كه نخستين آنها خويشاوندان نيازمند است و بدون شك آنها بر ديگران مقدمند، همان گونه كه امام صادق(عليه السلام) در روايتى می فرماید: «سُئِلَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله) أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ(صلى الله عليه وآله): عَلَى ذِيِ الرَّحِمِ الْكَاشِحِ(3)»؛ (از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) سؤال شد كدام صدقه افضل است؟ فرمود: صدقه به ارحام و بستگانى كه با تو مخالفت دارند).
سپس انگشت بر مسأله ضيافت و مهمانى مى نهد، همان چيزى كه سبب محبّت ميان دوستان و برطرف شدن كدورتها از دشمنان مى شود، و پيوندهاى عاطفى و اجتماعى را محكم تر مى كند، و اسلام به اين مسأله انسانى و اخلاقى اهميّت فراوان داده است، تا آن جا كه امام صادق(عليه السلام) به يكى از يارانش فرمود: آيا برادران دينى خود را دوست مى دارى؟ عرض كرد: آرى... سپس فرمود: آيا آنها را به منزل خود دعوت مى كنى؟ عرض مى كند: آرى، من تنها بر سر سفره نمى نشينم و همواره با دو يا سه نفر يا كمتر و يا بيشتر از دوستان غذا مى خورم، امام صادق(عليه السلام) فرمود: بخشش آنها بر تو از بخشش تو بر آنها بيشتر است. راوى تعجب مى كند و عرضه مى دارد: فدايت شوم من به آنها غذا مى دهم و به خانه خود دعوت مى كنم، با اين حال بخشش آنها بر من بيشتر است؟ امام(عليه السلام) فرمود: آرى؛ «إنَّهُمْ إذَا دَخَلُوا مَنْزِلَكَ دَخَلُوا بِمَغْفِرَتِكَ وَ مَغْفِرَةِ عِيالِكَ و إذَا خَرَجُوا مِنْ مَنْزِلِكَ خَرَجُوا بِذُنُوبِكَ وَ ذُنُوبِ عِيَالِكَ»(4)؛ (آنها هنگامى كه وارد منزل تو مى شوند آمرزش براى تو و خانواده ات را با خود مى آورند، و هنگامى كه بيرون مى روند گناهان تو و خانواده ات را بيرون مى برند).
و از آن جا كه پرداخت حقوق واجبه و مستحبه و جبران خسارتها گاه بر نفس انسان سنگين است، امام(عليه السلام) در ادامه سخن، تأكيد بر صبر و شكيبايى مى كند، و مى فرمايد: (چنين كسى بايد براى رسيدن به پاداش الهى در برابر پرداخت حقوق واجب و مستحب، و همچنين مشكلات و حوادث دردناك، شكيبا باشد)؛ «وَ لْيَصْبِرْ نَفْسَهُ عَلَى الْحُقُوقِ وَ النَّوَائِبِ(5)ابْتِغَاءَ الثَّوَابِ».
در پايان، به آثار گرانبهاى اين كار پرداخته، و مى فرمايد: (به دست آوردن چيزى از اين صفات نيك، سبب شرافت و بزرگى در دنيا و درك فضايل آخرت است، إن شاء الله)؛ «فَإنَّ فَوْزاً بِهذِهِ الْخِصَالِ شَرَفُ مَكَارِمِ الدُّنْيَا، وَ دَرْكُ فَضَائِلِ الآخِرَةِ؛ إنْ شَاءَ اللهُ».
به يقين بذل و بخشش در موارد ششگانه بالا، هم سبب آبرو و شخصيت در جامعه انسانى در دنيا مى شود، و هم از اسباب مهم سرافرازى در آخرت خواهد بود.(6)