آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در خطبه 85 نهج البلاغه در توصیف «بهشت» مى فرمايد: «در بهشت درجاتى است كه يكى برتر از ديگرى و منزلگاه هايى است كه با هم متفاوت است و براى هر يك از بهشتيان درجاتى است، به خاطر اعمالى كه انجام داده اند. نعمت هاى بهشتى جاويدان است و هرگز قطع نمى شود، ساكنانش از آن كوچ نمى كنند [يعنى هم نعمت هايش جاويدان است و هم سكونت ساكنانش]. آنان هرگز پير نمى شوند و گرفتار شدائد نمى گردند». در مجموع محيطى است مملوّ از نور و بركت و خالى از هرگونه مشكلات و نكبت.

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 85 نهج البلاغه در توصیف بهشت مى فرمايد: (در آنجا درجاتى است كه يكى از ديگرى برتر و منزلگاه هايى است كه با هم متفاوت است)؛ «دَرَجَاتٌ مُتَفَاضِلَاتٌ وَ مَنَازِلُ مُتَفَاوِتَاتٌ».
اين سخن را بدان جهت مى فرمايد كه هر انسانى در هر درجه اى از كمال باشد به آن بسنده نكند و پيوسته به سوى كمالى بالاتر و مقاماتى والاتر حركت كند؛ بر علم و عمل بيافزايد و در خودسازى و تهذيب نفس، پيش برود. بديهى است هر قدر ايمان، عمل، معرفت و اخلاق كامل تر باشد، به همان اندازه، سهم انسان از مواهب معنوى و مادّى الهى در آن سرا، بيشتر است.
در قرآن مجيد نيز به اين درجات و پله هايى كه به سوى كمالات بالا مى رود بارها اشاره شده است؛ مى فرمايد: «وَ لِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا»(1)؛ (و براى هر يك از آنها درجاتى است، به خاطر اعمالى كه انجام داده اند).
در ديگر آيات قرآن، جايگاه گروهى از مؤمنان صالح را «جَنّات عَدْن» و گروهى را «جَنّات مَأوى» و گروهى را «جَنّات فِرْدَوْس» و گروهى را «جَنّات نَعِيم» شمرده كه هر كدام مى تواند اشاره اى به مقامات گوناگون بهشتيان باشد.(2)
در حديثى از پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) چنين مى خوانيم: «اَلْجَنَّةُ مِائَةُ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ كُلِّ دَرَجَتَيْنِ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الاَرْضِ؛ الْفِرْدَوْسُ أَعْلاَهَا دَرَجَةً، مِنْهَا تَفْجُرُ أَنْهَارُ الْجَنَّةِ الاَرْبَعَةِ، فَإِذَا سَأَلْتُمُوا اللّهَ، فَاسْأَلُوهُ الْفِرْدَوْسَ»(3)؛ (بهشت، يكصد درجه است كه مابين هر درجه اى با درجه ديگر، فاصله اى همچون فاصله ميان زمين و آسمان است و بالاترين درجات آن، فردوس است؛ آنجا نهرهاى چهارگانه بهشت سرچشمه مى گيرد، پس هنگامى كه از خداوند تقاضا مى كنيد، فردوس را تقاضا كنيد!).
طبيعى است هنگامى كه مؤمنان صالح در ايمان و عمل با هم متفاوت باشند، بايد مقامات بهشتى آنان نيز متفاوت باشد و شايد عدد «صد» كه در حديث بالا آمد عدد تكثير باشد و تفاوت مقامات از نظر تعداد، بسيار بيش از اينها باشد و نيز ممكن است درجات اصلى يكصد درجه باشد كه هر كدام از آنها نيز به درجات متعدّدى تقسيم شود.
در حديث ديگرى از امام زين العابدين على بن الحسين(عليهما السلام) آمده است كه: «خداوند درجات بهشت را به اندازه آيات قرآن قرار داده است. كسانى كه قرآن مى خوانند به آنها گفته مى شود: بخوانيد و بالا رويد».(4)
امام(عليه السلام) در ادامه سخن، چهار وصف براى بهشت و درجات آن بيان فرموده كه هر كدام از ديگرى جالب تر است. نخست مى فرمايد: (نعمت هاى بهشتى جاويدان است و هرگز قطع نمى شود)؛ «لاَيَنْقَطِعُ نَعِيمُهَا». نه هم چون نعمت هاى دنيا كه گاه آفت مى پذيرد و كم و زياد يا نابود مى شود؛ همان گونه كه در آيه 35 سوره «رعد» آمده: «اُكُلُهَا دَائِمٌ وَ ظِلُّهَا». در وصف دوم مى فرمايد: (ساكنانش از آن كوچ نمى كنند)؛ «وَ لَا يَظعَنُ(5)مُقِيمُهَا» يعنى هم نعمت هايش جاويدان است و هم سكونت ساكنانش. در توصيف سوم اشاره به عدم ظهور عوارض پيرى با گذشت زمان كرده، مى فرمايد: (و ساكنانش پير نمى شوند)؛ «وَ لَا يَهْرَمُ خَالِدُهَا». در توصيف چهارم اشاره به عدم شدايد و سختى ها شده است، مى افزايد: (و آنان كه در آن جاى دارند، گرفتار شدائد نمى گردند)؛ «وَ لَا يَبْأَسُ(6)سَاكِنُهَا». در مجموع محيطى است مملوّ از نور و بركت و خالى از هرگونه مشكلات و نكبت.(7)