آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در بیان دلايل ناخشنودى خود از مردم کوفه مى فرمايد: «شما بسيار طعنه زن، عيب جو و پرحيله هستيد». سپس می فرماید: «كثرت جمعيت شما با قلت اجتماع افكارتان سودى نمى بخشد». و در آخر با ایشان اتمام حجت نموده می فرماید: «شما را به راهی روشن واداشتم، كسی كه در آن استقامت كرد به بهشت شتافت و آن كس كه پايش لغزيد و از جادّه منحرف شد به جهنم واصل شد!».

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 119 نهج البلاغه ابتدا از مردم کوفه و سستی آنها در امر جهاد اظهار ناخشنودی می کند و در ادامه به ذكر دلايل ناخشنودى خود از آنان پرداخته و نقاط مهم ضعف آنها را به اميد آن كه شايد بيدار شوند و به اصلاح خويش پردازند بيان مى كند، مى فرمايد: (شما بسيار طعنه زن، عيب جو، روى گردان از حق، و پرمكر و حيله هستيد!)؛ «طَعَّانِينَ عَيَّابِينَ، حَيَّادِينَ(1)رَوَّاغِينَ(2)».
اين چهار صفت به قدرى زشت و نامطلوب است كه وجود يكى از آنها در انسانى، براى فاصله گرفتن از او كافى است، تا چه رسد كه همه آنها در كسى باشد، يعنى تمام توجه او به عيوب و نقايص باشد، بلكه آنها را بيش از آنچه هست بزرگ كند و پيوسته تكرار نمايد تا آن جا كه مردم مأيوس شوند، هر كجا حق را ببيند از آن روى گردان شود و با مكر و فسون زندگى او آميخته گردد. يك انسان صالح چگونه مى تواند در ميان چنين گروهى، زندگى كند، تا چه رسد به اين كه امام معصوم و پيشواى خلق باشد، كه جز خون جگر خوردن و رنج كشيدن، نتيجه اى براى او نخواهد داشت، و به همين دليل امام(عليه السلام) در همین خطبه آرزوى جدايى از آنها را مى كند.
سپس مى فرمايد: اضافه بر اين عيوب شخصى، يك عيب بزرگ اجتماعى داريد: (كثرت جمعيّت شما با قلت اجتماع افكارتان سودى نمى بخشد)؛ «إنَّهُ لاَ غَنَاءَ فِي كَثْرَةِ عَدَدِكُمْ مَعَ قِلَّةِ اجْتِمَاعِ قُلُوبِكُمْ».
درست است كه جمعيّت شما، به ظاهر بسيار زياد است ولى چون اتحاد و وحدت قلوب بر شما حاكم نيست، و هر يك براى خود اراده و تصميمى داريد، كارى از شما ساخته نيست يا به تعبيرى ديگر، شما جمعيّت تنهايانید، و اجتماعتان اجتماع مردگان است.
و در پايان خطبه مى فرمايد: من وظيفه خود را درباره شما انجام دادم: (شما را به راه روشنى واداشتم، كه جز افراد ناپاك در آن هلاك نمى شوند، آن كس كه در اين راه استقامت كرد به بهشت شتافت، و آن كس كه پايش لغزيد و از جادّه منحرف شد به جهنم واصل شد!)؛ «لَقَدْ حَمَلْتُكُمْ عَلَى الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ الَّتي لاَ يَهْلِكُ عَلَيْهَا إلاَّ هَالِكٌ، مَنِ اسْتَقَامَ فَإلَى الْجَنَّةِ، وَ مَنْ زَلَّ فَإلَى النَّارِ».
امام(عليه السلام) با اين سخن، اين حقيقت را روشن مى سازد كه من همه گفتنى ها را گفته ام و اتمام حجت كرده ام و اگر آرزو مى كنم، از ميان شما بروم مفهومش اين نيست كه در انجام وظيفه خود نسبت به شما كوتاهى كرده باشم، ولى افسوس شما افراد شايسته اى نيستيد كه از برنامه هاى تربيتى يك معلّم دلسوز آسمانى بهره بگيريد.(3)