آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سخنان معصومين(ع) در باب شکرگزاري بسيار است، پيامبر(ص) مي فرمايد: «كسى كه غذا بخورد و شكر نعمت را بجا آورد، پاداش روزه دارى را دارد كه براى خدا روزه گرفته است و شخص تندرستى كه شكر خدا را بجاى آورد اجر بيمارى را دارد كه در برابر بيمارى صبر و شكيبايى دارد، و دارنده اى كه شكر نعمت را بجا مى آورد، اجر محروم قناعت پيشه شكيبا را دارد». امام علي(ع) در حديثي مي فرمايد: «شكر نعمت مانع زوال نعمت و سبب تأييد آن مى گردد». البته در زمينه اهميت شكر و تأثير آن در دوام و فزونی نعمت، احاديث بسياري وارد شده است.

روايات در اين زمينه فوق حد احصاء است كه گلچينى از آن را از نظر خواننده عزيز مى گذرانيم كه همان نمونه خروار است:
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى مى فرمايند: «اَلطّاعِمُ الشّاكِرُ لَهُ مِنَ الاْجْرِ كَاَجْرِ الصّائِمِ الْمحْتَسِبُ وَ الْمُعافى الشّاكِر لَهُ مِنَ الاْجْرَ كَاَجرِ المُبْتَلِى الصّابِرِ وَ الْمُعْطى الشّاكِر لَهُ مِنَ الاْجْرِ كَاَجْرِ الْمحْروُمِ الْقانِعِ»(1)؛ (كسى كه غذا بخورد و شكر نعمت خدا را بجا آورد، پاداش روزه دارى را دارد كه براى خدا روزه گرفته است و شخص تندرستى كه شكر خدا را بجا مى آورد اجر بيمارى را دارد كه در برابر بيمارى صبر و شكيبايى دارد، و دارنده اى كه شكر نعمت را بجا مى آورد، اجر محروم قناعت پيشه شكيبا را دارد).
2ـ امام صادق(عليه السلام) در اين رابطه مي فرمايند: «مَكْتُوبٌ فِى التُّوراتِ، الشُّكرُ مِنَ النِّعَمِ عَليكَ وَ اَنْعِمُ عَلى مَنْ شَكَرَكَ فَاِنَّهُ لا زَوالَ لِلنَّعماءِ اذا شُكِرَتْ، وَ لا بَقاءَ لَها اِذا كُفِرَتْ»(2)؛ (در تورات نوشته شده است از كسى كه نعمتى به تو مى بخشد تشكّر كن، و بر كسى كه از تو تشكّر مى كند نعمت ببخش، زيرا اگر در برابر نعمت ها شكرگزارى شود، زوال نخواهد داشت، و اگر كفران شود بقا نخواهد داشت).
اين حديث نشان مى دهد كه نه تنها خداوند در برابر شكر، نعمت ها را افزايش مى دهد، بندگان خدا نيز در برابر تشكّرها بايد افزايش نعمت دهند.
3ـ آن حضرت در حديثي ديگر مي فرمايند: «ثَلاثٌ لايَضُرُّ مَعَهُنَّ شَىءٌ، اَلدُّعاءُ عِنْدَ الْكَرْبِ، وَ الاْسْتِغْفارِ عِنَد الذَّنْبِ، وَ الشُّكْرَ عِنْدَ النِّعْمَةِ»(3)؛ (سه چيز است كه با وجود آن چيزى زيان نخواهد رسانيد، دعا به هنگام حوادث سخت، و استغفار به هنگام گناه، و شكر به هنگام نعمت).
با توجه به اهميّت فوق العاده اى كه دعا و استغفار در آيات و روايات و فرهنگ اسلامى دارد، قرار گرفتن شكر در رديف آنها اهميتش ظاهر مى شود.
انسان از سه حالت خارج نيست يا گرفتار مصيبتى مى شود، يا نعمتى به او مى رسد كه از نگهدارى آن بيم دارد، و يا لغزش و گناهى از او سر مى زند، داروى هر يك از آنها در اين روايت پر معنى آمده است، مشكلات به وسيله دعا از بين مى رود، و آثار گناه به وسيله استغفار، و تثبيت نعمت ها به وسيله شكرگزارى. و در همين زمينه امام على بن ابى طالب(عليه السلام) مي فرمايند: «نِعْمَةٌ لا تُشْكَرُ كَسِيّئة لا تُغْفَرْ»(4)؛ (نعمتى كه در برابر آن شكرگزارى نشود، همانند گناهى است كه در برابر آن استغفار نشود).
4ـ امام علي(عليه السلام) در حديثي مي فرمايند كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در سفرى، بر شتر خود سوار بودند، ناگهان پياده شده و پنج سجده شكر بجا آوردند، هنگامي که برخواستند و سوار مركب شدند، عرض كردم اى رسول خدا! كارى از شما ديديم كه تاكنون نديديم، فرمود: «نِعَمٌ اِسْتَقْبَلَنى جَبْرَئيلُ فَبَشَّرَنى بِبَشارات مِن اللّه عزّ و جَل فَسَجَدْتُ لِلّه شُكراً لِكُّلِ بُشْرى سَجْدَةً»(5)؛ (آرى جبرئيل به استقبال من آمد و بشارت هايى از سوى خداوند متعال به من داد، من براى هر بشارتى سجده شكر در پيشگاه خدا بجا آوردم).
از اين حديث به خوبى استفاده مى شود كه پيشوايان بزرگ تا آنجا كه در توان داشتند براى هر نعمتى شكرى جداگانه بجا مى آوردند.
5ـ امام صادق(عليه السلام) در حديثي ديگر دستورى براى شكر جامع و كامل مي دهد، (هر چند شكر جامع و كامل به معنى واقعى كلمه از انسان ساخته نيست) آن حضرت فرمودند: «اِذا اَصْبَحتَ وَ اَمْسَيْتَ فَقُلْ عَشْرَ مَرّات اَللّهُمَّ ما اَصْبَحْتَ بى مِنْ نِعْمَة اَوْ عافِيَة مِنْ دِين اَوْ دُنْيا فَمِنْكَ وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ، لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِها عَلَىَّ يا رَبِّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا»(6)؛ (هنگامى كه صبح و شام مى كنى، ده بار اين دعا را بخوان، خداوندا! آنچه از نعمت ها، صبحگاهان بر من ارزانى شده، سلامت دين يا دنيا همه از تو است، يگانه اى، همتايى ندارى، پيوسته حمد و شكر مخصوص تو است، به خاطر آنچه به من دادى، تا از من راضى شوى، و حتّى بعد از رضا، تو را حمد و سپاس مى گويم).
بعد امام(عليه السلام) فرمودند: «هرگاه اين كار را انجام دهى شكر نعمت هايى را كه در آن روز و شب به تو مى رسد ادا كرده اى».
6ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديث كوتاه و پرمعنايى چنين مى فرمايد: «شُكُرُ النِّعْمَةِ اَمانٌ مِنْ تَحْليلِها وَ كَفيلٌ بِتَأيِيدها»(7)؛ (شكر نعمت مانع زوال نعمت مى شود، و سبب تأييد آن مى گردد).
7ـ آن حضرت حديث ديگري مى فرمايند: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لا يَشْكُرُ النِّعْمَةَ وَ لا يَرْعى الْحُرُمَةَ»(8)؛ (بدترين مردم كسى است كه در برابر نعمت شكرگزارى نمى كند و رعايت احترام نمى كند).
در زمينه اهميت شكر و تأثير آن در دوام نعمت ها و فزونى آن، آنقدر احاديث وارد شده است كه ذكر همه آنها در اين مختصر نمى گنجد و آنچه در بالا آمد گوشه اى از آن است.(9)