آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آغاز وجود همه ما از خاك بوده است؛ يا به دليل اينكه همه از آدم هستيم و آدم از خاك است، يا به خاطر اينكه تمام موادّ غذايى كه گوشت و پوست و استخوان ما از آن تشكيل شده از خاك گرفته مى شود، و بازگشت همه ما نيز مسلّماً به خاك خواهد بود و رستاخيز ما نيز از خاك صورت مى گيرد و اين دليل روشنى است بر مسأله معاد جسمانى. اين تعبير، هم پاسخى است به آنان كه معاد را غير ممكن مى شمردند و هم هشدارى است به طاغيان و متكبّران كه بدانند همه در آغاز خاك بودند و به خاك باز مى گردند و دگر بار از خاك برمى خيزند.

امکان این مساله در سوره طه، آیه 55 در لابلای داستان موسی(ع) و فرعون آمده است؛ ولی سخن از سوی خداوند متعال است، اشاره به زمين (ارض) كه در آيات قبل از آن آمده مى فرمايد: (ما شما را از آن آفريديم و در آن باز مى گردانيم و بار ديگر نيز شما را از آن خارج مى سازيم)؛ «مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فيها نُعيدُكُم وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرَى». آغاز وجود همه ما از خاك بود يا به دليل اينكه همه از آدم هستيم و آدم از خاك است يا به خاطر اينكه تمام موادّ غذايى كه گوشت و پوست و استخوان ما از آن تشكيل شده از خاك گرفته مى شود (از گياهان يا حيواناتى كه از گياهان تغذيه مى كنند) و بازگشت همه ما نيز مسلّماً به خاك خواهد بود و رستاخيز ما نيز از خاك صورت مى گيرد و اين دليل روشنى است بر مسأله معاد جسمانى.
اين تعبير ضمن اين كه پاسخى است به گفته كسانى كه معاد را غير ممكن مى شمردند كه چگونه اجساد خاك شده زنده مى شود، غافل از اين كه همه ما در آغاز نيز از خاك بوديم، هشدارى است به همه طاغيان و گردنكشان و متكبّران و افرادى همچون فرعون و اطرافيان او كه بدانند همه در آغاز خاك بودند و باز هم به خاك باز مى گردند و دگر بار از خاك برمى خيزند و در دادگاه عدل الهى حاضر مى شوند. اندكى انديشه در اين خط سير وجودى انسان كافى است كه غرور او را درهم بشكند و روح تواضع و تسليم در مقابل حق را در او زنده كند. همچنین در سوره نوح، آیات 17 و 18 از زبان نوح(عليه السلام) که پيامبر بزرگ خداست انسان ها را تشبيه به گياهانى كرده كه از زمين مى رويند، مى فرمايد: (خداوند شما را همچون گياهى از زمين رويانيد)؛ «وَ الله اَنْبَتَكُمْ مِنَ الاْرْضِ نَباتاً»، (سپس همه شما را به زمين باز مى گرداند)؛ «ثُمَّ يُعيدُكُمْ فيها»، (و بار ديگر شما را از همان زمين خارج مى سازد)؛ «وَ يُخْرِجُكُمْ اِخْراجاً».(1)
تعبير به «انبات»؛ (رويانيدن) در مورد انسان ها تعبير بسيار ظريفى است كه نشان مى دهد، قوانين حاكم بر حيات گياهى و حيات انسانى شباهت زيادى با هم دارند، به علاوه كار خداوند در مورد انسان ها تنها كار يك معلّم و استاد نيست؛ بلكه شباهت زيادى به كار باغبان دارد كه بذرها را در محيط مساعد مى پاشد و آنها را آبيارى مى كند تا استعدادهاى نهفته آنها شكوفا شود! مى دانيم گياهانى حق حيات دارند كه رو به رشد و نموّ باشند. گل يا ميوه يا سايه و طراوتى داشته باشند، وگرنه چوپ خشكى خواهند بود كه تنها به درد سوزانيدن مى خورند و اين گونه است حال انسان.
بسوزند چوب درختان بى بر *** سزا خود همين است مر بى برى را!
به هر حال اين آيه نيز دلالت روشنى بر معاد جسمانى دارد؛ چرا كه مى گويد به زمين باز مى گرديد و بار ديگر از زمين خارج مى شويد. در آغاز خاك بوديد و باز هم از خاك بر مى خيزيد. علاوه بر این در سوره اعراف، آيه 25 كه سخن از آدم و همسرش حوّا و نسل آنهاست، مى فرمايد: (خداوند به آنها گفت: شما در زمين زنده مى شويد و در آن مى ميريد و از آن [در قيامت] خارج خواهيد شد)؛ «قَالَ فِيهَا تَحْيَوْنَ وَ فِيهَا تَمُوتُونَ وَ مِنْهَا تُخْرَجُونَ». جمله «وَ مِنْها تُخْرَجُونَ»؛ (از آن [يعنى زمين] خارج مى شويد) دليل روشنى بر معاد جسمانى از ديدگاه قرآن مجيد است و با هيچ توجيهى نمى توان آن را بر معاد روحانى يا نيمه جسمانى منطبق ساخت. اين تعبير نشان مى دهد كه مسأله معاد جسمانى از آغاز خلقت آدم(عليه السلام) مطرح بوده است و مخصوص زمانى نيست كه اسلام ظاهر گشت و قرآن مجيد نازل شد.(2)