آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن، درباره روز قیامت فرموده: «روزى كه گواهان در آن روز بر مى خيزند» بعضى از مفسّران آن را تنها اشاره به فرشتگان مراقب اعمال و برخى تنها اشاره به پيامبران دانسته اند؛ ولى ظاهر اين است كه «اشهاد» مفهوم وسيعى دارد و شامل فرشتگان الهى، پيامبران و مؤمنان مي شود. آری در قيامت، شاهدان بسياري اداى شهادت مى كنند کما اینکه در آيه ديگري مي فرمايد: «در آن روز، روح و فرشتگان در يك صف قيام مى كنند» روح، از فرشتگان مقرب الهى است و بالاتر از همه فرشتگان و حتى جبرئيل است و با انبيا و امامان معصوم همراه بوده است.

خداوند در قرآن، از روز قیامت با اين عنوان ياد مي كند: (روزى كه گواهان در آن روز برمى خيزند)؛ «وَ يَوْمَ يَقُومُ الاْشْهادُ»(1) «اَشْهادْ» جمع «شاهد» يا «شهيد» (همچون «اصحاب» جمع «صاحب» و «اشراف» جمع «شريف») در اين جا اشاره به گواهان روز قيامت است، بعضى از مفسّران آن را تنها اشاره به فرشتگان مراقب اعمال و بعضى تنها اشاره به پيامبران دانسته اند؛ ولى ظاهر اين است كه «اشهاد» مفهوم وسيعى دارد كه هم فرشتگان الهى را شامل مى شود و هم پيامبران و هم مؤمنان را و بعضى احتمال داده اند كه شامل اعضاى پيكر انسان كه گواهى بر اعمال او مى دهند نيز مى باشد؛ اما با توجه به تعبير «يقوم»؛ (برمى خيزد) اين تفسير بعيد به نظر مى رسد. تعبير به «قيام» در اين گونه موارد اشاره به وضع خاصى است كه در دادگاه ها وجود دارد كه گواهان هنگام اداى شهادت بپا مى خيزند، تا جدّى و مصمم بودن خود را در مسأله شهادت و رسميّت و احترام دادگاه را نشان دهند.
به هر حال آن روز، روزى است كه نه يك شاهد، بلكه شاهدان بسيار در آن دادگاه عظيم اداى شهادت مى كنند، شهادتى كه مايه آبرو و افتخار مؤمنان و رسوايى و ذلت مجرمان است، شهادتى كه بر همه چيز احاطه دارد و چيزى از نظر شهود آن دادگاه پنهان نخواهد بود، شهادتى كه به هيچ وجه قابل انكار مجرمان نيست و آن چنان با قرائن همراه است كه جز قبول و تسليم راهى در برابر آن وجود ندارد و از اين جا مى توان فهميد كه پيام اين توصيف الهى درباره قيامت تا چه حد گيرا و موثر است. همچنين در آيه ديگري از روز قيامت به روزى ياد مى كند كه: (در آن روز روح و فرشتگان در يك صف قيام مى كنند)؛ «يَوْمَ يقوم الرُّوْحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفّاً»(2)
جمعى از مفسّران معتقدند از آن جا كه صف معناى مصدرى دارد و مفرد و جمع در آن يكسان است در اين جا ممكن است اشاره به صفوف مختلف ملائكه باشد و يا لااقل اشاره به دو صف است كه در يك صف روح جاى دارد و در صف ديگر فرشتگان. در اين كه منظور از «روح» در اين جا چيست؟ اقوال زيادى وجود دارد و به هشت قول يا بيشتر بالغ مى شود؛ ولى از ميان آنها چند تفسير معروف تر است:
1- روح، يكى از فرشتگان مقرب الهى است؛ فرشته اى بالاتر از همه فرشتگان و حتى برتر از جبرئيل و هم او بود كه با انبيا و امامان معصوم همراه بود.
2- منظور، جبرئيل امين، پيك وحى خداست.
3- منظور، ارواح انسان هاست، منتهی قبل از الحاق به بدن ها.
4- منظور، مخلوق با عظمتى است غير از انسان ها و فرشتگان.
5- منظور، قرآن مجيد است و معناى قيام آن ظهور آثار آن در صحنه محشر مى باشد.
البتّه براى هر يك از تفسيرهاى فوق به بعضى از آيات قرآن استدلال شده است در حالى كه روح در آيات مختلف قرآن معانى گوناگونى دارد و آنچه از همه در اينجا مناسب تر به نظر مى رسد همان تفسير اوّل است. در بعضى از روايات معصومين(عليهم السلام) نيز اين تفسير صريحاً آمده است. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «هُوَ مَلَكٌ اَعْظَمُ مِنْ جِبْرائِيْلَ وَ مِيْكائِيْلَ»(3)؛ (او فرشته اى است بزرگتر از جبرائيل و ميكائيل). از ابن عباس نيز نقل شده كه مى گويد: «خداوند هيچ مخلوقى را بعد از عرش بزرگتر از روح نيافريده است، در روز قيامت او به تنهايى در يك صف و فرشتگان همگى در يك صف قرار مى گيرند».(4)،(5)