آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

وصف «شهيد» اگر به معني آگاهى توأم با حضور و شهود باشد از صفات ذات است و اگر به معنى شهادت دادن بر اعمال بندگان باشد از صفات فعل می باشد. اطلاق این وصف بر ذات پاك خداوند يا به خاطر حضور او در همه جا است، يا به جهت گواهى او بر تمامى اعمال بندگان. پيامى كه اين توصيف الهى دارد، حضور او در همه جا و گواهى او بر اعمال بندگان است؛ یعنی علاوه بر فرشتگان، كاتبان نامه اعمال، اعضاء بدن انسان و زمان و مكان، ذات پاك خداوند نيز شاهد و شهيد است، مسلّماً توجّه به اين حقيقت اثر عميقى در اصلاح اعمال و رفتار انسان دارد.

وصف «شهيد» از اوصافى است كه داراى معانى مختلف مى باشد. طبق بعضى از اين معانى از اوصاف ذات است؛ زيرا يكى از معانى آن، آگاهى توأم با حضور و شهود است و در اين صورت به صفت علم باز مى گردد و اگر به معناى شهادت دادن بر اعمال بندگان بوده باشد از صفات فعل محسوب مى شود و ذكر آن در اينجا نيز از همين نظر است، به دو آيه زير گوش جان فرا مى دهيم:
1. «وَ اللهُ شَهيدٌ عَلى ما تَعْمَلُونَ»(1)؛ (و خدا بر اعمالى كه انجام مى دهيد، گواه است).
2. «قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهادَةً قُلِ اللهُ شَهيدٌ بَيْني وَ بَيْنَكُمْ»(2)؛ (بگو: بالاترین گواهى، گواهى کیست؟ [سپس] بگو: خداوند، گواه میان من و شماست).
«شهيد» از ماده «شهود» و «شهادت» به گفته «مقاييس اللغة» در اصل به معنى حضور و آگاهى و اعلام است و به هنگام شهادت دادن هم علم لازم است هم حضور و هم اعلام. ولى «راغب» در «مفردات» مى گويد: اين واژه به معنى حضور توأم با مشاهده است، خواه با چشم ظاهر باشد يا با چشم دل. همچنین «مشاهد حج» به مكان هاى مقدّسى گفته مى شود كه فرشتگان و مؤمنان در آنجا حضور مى يابند. اين كه به كشتگان راه خدا «شهيد» مى گويند يا به خاطر آن است كه فرشتگانِ رحمت در كنار آنها حاضر مى شوند، يا به خاطر مشاهده نعمت هاى بزرگى است كه براى آنها مهيّا گشته، يا حضور آنها در پيشگاه خدا، يا قيام آنها در طريق شهادت به حق و يا به خاطر افتادنشان بر زمين است؛ چرا كه يكى از نام هاى زمين «شاهده» مى باشد. روز جمعه را نيز «شاهد» مى نامند؛ چرا كه شاهد اجتماع مسلمين است و روز عرفه را «مشهود» مى گويند به خاطر آن كه زائران بيت الله الحرام در آن حضور دارند. به هر حال اطلاق وصف بر ذات پاك خداوند يا به خاطر حضور او در همه جا است، يا به جهت گواهى او بر تمامى اعمال بندگان.(3)
پيامى كه اين توصيف الهى به همگان مى دهد، حضور او در همه جا و گواهى او بر اعمال بندگان است. نه تنها فرشتگان و كاتبان نامه اعمال و نه فقط اعضاء بدن انسان و زمان و مكانى كه در آن و بر آن زندگى مى كند، گواهان اعمال او هستند كه از همه بالاتر، ذات پاك خداوند شاهد و شهيد است، مسلّماً توجّه به اين حقيقت اثر عميقى در اصلاح اعمال و رفتار او دارد. آرى ايمان به خدا و معرفت صفات او، يكى از مهمترين وسائل تربيت ما است.(4)