آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در مورد نشانه های «متقین» می فرماید: «آنها کسی را که به ایشان ظلم کند، می بخشند و به آن كه محرومشان سازد عطا مى كنند و با كسى كه پيوندش را با آنها قطع كرده، رابطه برقرار مى كنند». در سایر روایات نیز تعابیری در مورد این خصوصیات اخلاقی بکار رفته است، از جمله: 1- این صفات جزء بهترین ویژگی های اخلاقی می باشد. 2- صاحبان این صفات، اهل فضیلتند و به موجب آن مستحق بهشتند. 3- دارندگان این صفات نزد خدا عزتمند می باشند و ...

در اسلام برعفو كسى كه به انسان ستم نموده بسیار سفارش شده و پاداش فراوانی برای آن بیان شده است. امام علي(عليه السلام) در فرازي از خطبه متقين در بيان اوصاف ايشان مي فرمايد: «يَعفُو عَمَّن ظَلَمَهُ وَ يُعطِى مَنْ حَرُمَهُ وَ يَصِلُ مَنْ قَطَعَهُ»؛ (كسى را كه به او ظلم كرده مى بخشد و به آن كه محرومش ساخته عطا مى كند و با كسى كه پيوندش را قطع كرده رابطه برقرار مى كند). در اين قسمت مولى به سه صفت ديگر اشاره مى كنند كه هر كدام از مكرمت هاى اخلاقى و ارزش هاى پسنديده انسانى است، عفو ناشى از شجاعت و اِعطاء و بخشش به كسى كه او را محروم ساخته ناشى از سخاوت و ارتباط با كسى كه از او بريده ناشى از رحمت است. در مورد اين سه صفت و فضيلت آنها، روايات زيادى وارد شده است؛
1. از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمودند: رسول اللّه(صلی الله علیه و آله) در خطبه اى چنين فرمودند: «اَلا اُخْبِرُكُم بِخَيرِ خَلَايِقِ الدُّنيَا وَ الآخِرَةِ: اَلعَفْوُ عَمَّن ظَلَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ الاِحسَانُ اِلَى مَن اَسَاءَ اِلَيكَ وَ اِعطَاءُ مَنْ حَرُمَكَ»(1)؛ (آيا بهترين اخلاق دنيا و آخرت را به شما خبر ندهم؟ [بدانيد كه بهترين اخلاق] عفو و گذشت از كسى است كه به تو ستم كرده و پيوستن به كسى كه از تو بريده و نيكى با كسى كه به تو بدى نموده و بخشيدن به كسى كه تو را محروم ساخته است).
2. از ابى حمزه ثمالى نقل شده كه: «گفت: شنيدم از امام سجاد(عليه السلام) كه مى فرمود: وقتى روز قيامت شد، خداوند تبارك و تعالى اوّلين و آخرين را در يك جا جمع مى كند، سپس منادى ندا مى دهد: «اَينَ اَهْلُ الْفَضْلِ»؛ (كجائيد اهل فضيلت؟) عده اى از مردم بلند مى شوند و ملائكه با آنها روبرو شده و مى گويند فضل شما چه بود؟ مى گويند: «كُنّا نَصِلُ مَنْ قَطَعَنَا وَ نُعطِى مَنْ حَرَمَنَا وَ نَعفُوا عَمَّنْ ظَلَمَنَا»(2)؛ (با كسى كه با ما قطع ارتباط كرده بود ارتباط برقرار مى كرديم و به كسى كه ما را محروم ساخته بود، بخشش مى نموديم. از كسى كه به ما ستم نموده بود، درمى گذشتيم)، سپس به آنها گفته مى شود: راست گفتيد داخل بهشت شويد».
3. جابر از امام باقر(عليه السلام) نقل مى كند كه فرمودند: «ثَلَاثٌ لَايَزِدِ اللّهُ بِهِنّ الْمَرْءَ اِلَّا عِزّاً: اَلصَّفْحُ عَمّنْ ظَلَمَهُ وَ اِعطَاءُ مَنْ حَرُمَهُ وَ الصِّلَةُ لِمَنْ قَطَعَهُ»(3)؛ (سه چيز است كه خداوند به سبب آنها به انسان عزت مى دهد: گذشت از كسى كه به انسان ظلم و ستم كرده و اعطاء و بخشش به كسى كه او را محروم ساخته و ارتباط با كسى كه قطع ارتباط كرده است).
اخبار در اين معنا بسيار است و مرحوم كلينى آنها را در كتاب «كافي» در باب «عفو» آورده است.
عفو از كسى كه به انسان ستم نموده، و عنايت و رسيدگى به كسى كه انسان را در وقت سختى دستگيرى نكرده، و ارتباط با كسى كه از انسان بريده و با او قهر كرده به مجاهدت نفسانى نياز بسيار دارد، پيروزى در ميدان نفس را نياز دارد. حضرت، عفو و اعطاء و ارتباط تنها را از صفات پرهيزكاران نشمردند؛ بلكه اضافه به ظالم و محروم كننده و قاطعِ ارتباط كردند تا شدت مجاهدت نفسانى و بلندى روح پرهيزكار واقعى را بفهمانند.
يكى از شارحان كتاب شريف «كافى» در مورد اين روايات مى گويد: «از صفات اهل كرم، عفو از كسى است كه به آنها ستم روا داشته و از صفات لئام و پست‌ طينتان انتقام و تشفّى و عقاب است تا غيظ و غضب درونى را كه آفتى نفسانى است دفع كنند. اين آفت نفسانى و بيمارى روانى، جُهّال و كسانى را كه داراى نقص روحى هستند متغيّر مى كند؛ زيرا بسيار سريع در برابر هر چه مخالف هواى نفسانى آنها است متأثر مى شوند. و امّا معنى عطا كردن به كسى كه انسان را در وقت تنگدستى از عطاى خود محروم كرده اين است كه وقتى احسان به كسى كردى و او مقابله به مثل كرد يا با بدى و كفران نعمت با شما برخورد كرد از احسان او روى گردان مشو، زيرا اگر او از تو شكرگزارى نكرد، ديگرى چنين مى كند و اگر هم احدى از تو سپاسگزارى و تقدير نكرد، خداوند احسان كنندگان را دوست دارد، چنانكه در قرآن مجيد فرمود، و در شرافت و فضل تو همين بس كه تو در روز محشور شدنِ اوّلين و آخرين، مورد خطاب «اَيْنَ اَهلُ الْفَضْلِ» قرار مى گيرى. و امّا مراد «صِلَةُ مَنْ قَطَعَكَ» اين است كه به هر وسيله ممكن با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ارتباط برقرار كن، خصوصاً اگر ارحام و بستگان نزديك تو باشد».(4)،(5)