آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكى از اساسى ترين برنامه هاى اسلام، رعايت اعتدال است و افراط و تفريط را نشانه جهل می داند. از نظر اسلام منافاتى ميان تقوى و تهذيب نفس با استفاده از نعمت هاى خدا نيست. بلكه منظور اصلى خداوند، آفرينش اين نعمتها جهت بندگان مومن بوده است؛ البته تا زمانی كه منافاتى با آخرت نداشته باشد. ولی در دو مورد، بهره بردارى از اين لذايذ حرام است: 1- در صورتى كه از مجارى غير مشروع به دست آيد. 2- در مواردى كه ساير مسلمانان در زحمت و فشار باشند.

يكى از اساسى ترين برنامه هاى اسلامى كه آن را به صورت يك «آيين زنده و جاودان» كه براى عموم جهانيان قابل عمل است درآورده، موضوع «رعايت اعتدال» و «جلوگيرى از افراط و تفريط» در همه چيز است.
اسلام، افراط و تفريط را نشانه «جهل» و رعايت اعتدال و ميانه روى را نشانه «علم» مى داند. چنانكه در يكى از كلمات قصار پيشواى بزرگ اسلام على(عليه السلام) مى خوانيم: «لَاتَرَى الْجَاهِلَ‏ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا»؛ (نادان هميشه يا در طرف افراط است يا در طرف تفريط) يا چنان تند مى رود كه از هدف گذشته و آن طرفِ هدف قرار مى گيرد يا آن قدر كند مى رود كه به هدف نمى رسد.
اسلام در موضوع خواب، خوراك، پوشاك، استراحت و تفريح و خلاصه استفاده از لذايذ دنيا و مواهب حياتى اين اصل را كاملا رعايت كرده و جنبه هاى افراط و تفريط آن را نكوهش كرده است.
اسلام مى گويد: هيچ گونه منافاتى ميان تقوى و پرهيز از گناهان و تهذيب نفس و تحصيل ملكات و فضايل اخلاقى و سير و سلوك الى اللّه، با استفاده از نعمت هاى خدا در اين جهان (به طور اعتدال) نيست. بلكه مى گويد: منظور اصلى خداوند متعال از آفرينش اين نعمتها بندگان با ايمان او بوده اند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنْ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ»(1)؛ (بگو چه كسى زينت هايى را كه خدا براى بندگانش آفريده و روزي هاى پاكيزه را بر آنها حرام كرده است، بگو: آنها، مال مردم با ايمان در اين دنيا است و در قيامت فقط در اختيار آنها خواهد بود).
ولى چون از نظر اسلام زندگى و حيات اين دنيا به طور كلى مقدمه آخرت و وسيله نايل شدن به كمالات معنوى و سعادت جهان ديگر است، بهره بردارى از لذايذ مادى را تا آن حد تجويز مى كند كه يا انسان را در راه كمال كمك كند، يا لااقل با آن منافاتى نداشته باشد.
لذا اسلام با علاقه زياد به لذايذ مادى و غرق شدن در شهوات كه دل را مى ميراند و انسان را از هدف اصلى آفرينش يعنى تحصيل كمالات معنوى باز مى دارد، به شدّت مبارزه كرده است.
علاوه بر اين، اسلام در دو مورد، تمتع و بهره بردارى از اين لذايذ را به كلى «ممنوع» يا «محدود» كرده است:
1. در صورتى كه از مجارى غير مشروع به دست آيد؛ در اين صورت شديداً از آن جلوگيرى كرده است تا آنجا كه پيغمبر اسلام(صلى الله عليه و آله) مى فرمايد: «اَلْعِبَادَةُ سَبْعُونَ‏ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ‏»(2)؛ (عبادت هفتاد جزء دارد و از همه مهمتر به دست آوردن روزى حلال است).
2. در مواردى كه ساير مسلمانان در زحمت و فشار باشند؛ اسلام دستور مى دهد از مخارج غير ضرورى كم كرده و حتى الامكان به فكر نيازمندان و محرومان باشند و يكى از علل زهد اميرمؤمنان علی(عليه السلام) رعايت همين موضوع بوده است، چنانكه خودش مى فرمايد: «من تنها نمى توانم به نام امير المؤمنين قناعت كنم در حالى كه با فرد فرد مسلمانان در مشكلات شركت نجويم... آيا شبها با شكم سير بخوابم، با اينكه در سرزمين حجاز و يمامه شايد گرسنه اى باشد كه نان جو هم نخورده است؟!».(3)
و اينكه مى بينيم در بعضى از اخبار وارد شده كه حتى در حلال دنيا زهد بايد داشت زيرا حلال آن هم حساب دارد، شايد اشاره به اين است كه انسان نبايد آن قدر مشغول لذايذ مادى شود كه از هدف بزرگ آفرينش غافل ماند، حلال هم حساب دارد، نبايد در آن افراط و زياده روى كرد.(4)