آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شیعه بر این اعتقاد است که نماز عملی تعبدی است و در یک عمل تعبدی كسی حق تصرّف ندارد؛ تصرّف در چنین امری بدعت و حرام است. تنها شارع دین اصل و کیفیت عبادات را برای بندگان وضع می کند و انسانها نیز به حکم بنده بودن باید مطیع و تسلیم امر پروردگار عالم باشند. و از آنجا که پیامبر(ص) با دست باز نماز خوانده است، شیعیان نیز در راستای عمل به روش و سنت پیامبر - که بیان کننده شرع الهی است - نمازشان را با دست باز به جای می آورند. از این رو تکتف بعد از رحلت پیامبر(ص) در عمل عبادی نماز به وجود آمده است.

شيعه بر اين باور و اعتقاد است كه هيچ كس حق ندارد در قانون مصوّب الهی و امور عبادی كه از طريق شرع به مردم می رسد تصرّف كند. فقط شارع دین اصل و کیفیت عبادات را برای بندگان وضع می کند. انسانها نیز به حکم بنده بودن باید مطیع و تسلیم امر پروردگار عالم باشند و کسی نمی تواند به سلیقه خود چیزی به آنها اضافه و یا کم کند. بنابراین تصرّف در چنین امری بدعت و حرام است.
نماز نیز امري تعبدي است كه از جانب خداي متعال واجب شده است و باید آن طور به جا آورد که خدای متعال به رسولش آموزش داد و ایشان نیز آن را برای ما تبیین کرد؛ همچنان که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خود فرمود: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِی أُصَلِّی»(1)؛ (نماز بخوانيد همانگونه كه مي بينيد من نماز مي خوانم).
طبق آنچه در کتب روایی آمده است پیامبر با دست باز نماز خوانده است. محمد بن عمر و ابن عطا روايت كرده اند: «سَمِعْتُ أَبَا حُمَيْدٍ السَّاعِدِيَّ فِي عَشْرَةٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيهِمْ أَبُو قَتَادَةَ فَقَالَ أَبُو حُمَيْدٍ أَنَا أَعْلَمُكُمْ بِصَلَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالُوا لِمَ فَوَاللَّهِ مَا كُنْتَ بِأَكْثَرِنَا لَهُ تَبَعَةً وَلَا أَقْدَمَنَا لَهُ صُحْبَةً قَالَ بَلَى قَالُوا فَاعْرِضْ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ كَبَّرَ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ وَيَقِرَّ كُلُّ عُضْوٍ مِنْهُ فِي مَوْضِعِهِ ثُمَّ يَقْرَأُ ثُمَّ يُكَبِّرُ وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ ثُمَّ يَرْكَعُ وَيَضَعُ رَاحَتَيْهِ عَلَى رُكْبَتَيْهِ مُعْتَمِدًا لَا يَصُبُّ رَأْسَهُ وَلَا يُقْنِعُ مُعْتَدِلًا ثُمَّ يَقُولُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ حَتَّى يَقِرَّ كُلُّ عَظْمٍ إِلَى مَوْضِعِهِ ثُمَّ يَهْوِي إِلَى الْأَرْضِ وَيُجَافِي بَيْنَ يَدَيْهِ عَنْ جَنْبَيْهِ ثُمَّ يَرْفَعُ رَأْسَهُ وَيَثْنِي رِجْلَهُ الْيُسْرَى فَيَقْعُدُ عَلَيْهَا وَيَفْتَخُ أَصَابِعَ رِجْلَيْهِ إِذَا سَجَدَ ثُمَّ يَسْجُدُ ثُمَّ يُكَبِّرُ وَيَجْلِسُ عَلَى رِجْلِهِ الْيُسْرَى حَتَّى يَرْجِعَ كُلُّ عَظْمٍ مِنْهُ إِلَى مَوْضِعِهِ ثُمَّ يَقُومُ فَيَصْنَعُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُخْرَى مِثْلَ ذَلِكَ... قَالُوا صَدَقْتَ هَكَذَا كَانَ يُصَلِّي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.» (2)؛ (محمد بن عمر و ابن عطا روايت كرده اند ابو حميد ساعدي از ده نفر از اصحاب رسول خدا شنيد كه يكي از اين ده نفر ابوقتاده است پس ابو حميد مي گويد من داناترين شما به نماز رسول خدا هستم به او گفتند: نماز را عرضه كن پس گفت: رسول خدا زماني كه به نماز مي ايستاد دو دوست خود را بالا مي برد تا موازي دو گوشش قرار مي گرفت سپس تكبير مي گفت تا اينكه هر عضو بدنش در جاي خود قرار مي گرفت سپس حمد و سوره را قرائت مي كرد سپس تكبير مي گفت سپس دو دستش را تا گوشش بال مي آورد سپس به ركوع مي رفت و دو كف دست خود را بر زانو مي گذاشت سپس آرام مي گرفت نه سرش را بالا مي آورد و نه زياد پايين مي انداخت و مي گفت خدا سخن كسي كه او را مدح كند شنيد سپس دو دستش را بالا بر تا كنار گوشش قرار گرفت سپس گفت: الله اكبر و سپس خود را به زمين انداخت و دو كف دست خود را كنار خود گذاشت سپس سر بلند كرد و بر پاي چپ نشست و انگشتان دو پايش را موقع سجده باز كرد و سجده كرد و سپس الله اكبر گفت و بلند شد و بر پاي چپ نشست تا همه اندامش آرام گرفت سپس در سجده بعد همين كار را كرد .... همه گفتند : راست گفتي رسول خدا اينچنين نماز مي خواند).
در این روایت هیچ اشاره ای به دست بستن پیامبر در هنگام نماز نشده است؛ هر چند در برخی روایاتی که در کتب اهل سنت آمده، گفته شده که پیامبر در برخی از نمازهایش دستش را بسته است. اما این روایات به خاطر ضعف سند و یا ضعف دلالت مخدوش است.
به عنوان مثال: مسلم از وائل بن حجر روایت‏ کرده: «پیامبر را دیده که هنگام آغاز نماز، دست‏ها را براى تکبیر بالا مى ‏برده است و پس از آن که خود را با لباسش ‏مى‏ پوشاند، دست راست را روى دست چپ قرار مى‏ داد و چون مى ‏خواست به رکوع برود، دستانش را از زیر لباس در مى ‏آورد، سپس بالا مى ‏برد و بعد از تکبیر به رکوع مى ‏رفت‏ و…».(3)
اما باید توجه داشت که استدلال به این حدیث، استدلال به فعل پیامبر(صلی الله علیه و آله) است و به ‏فعل پیامبر در صورتى می توان استدلال کرد که وجه آن‏ معلوم باشد، در حالى که وجه این عمل در حدیث معلوم نیست. زیرا ظاهر حدیث این است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) کناره ‏هاى ‏جامه ‏اش را جمع مى ‏کرده و با آن سینه خود را مى ‏پوشانده و دست راست را روى دست چپ مى ‏گذاشته است. اما اینکه این‏ عمل به سبب استحبابش در نماز بوده یا بدان جهت بوده که‏ جامه ‏اش شل و آویزان نباشد، بلکه به بدنش چسبیده و او را مثلا از سرما حفظ کند، مشخص نیست و تا هنگامى که روشن نشود که این عمل را براى استحبابش در نماز انجام داده یا نه، براى ما حجت‏ نخواهد بود.
به هر حال روايت معتبري كه بيانگر انجام چنين کاری توسط پيامبر(صلی الله علیه و آله) باشد وجود ندارد؛ از این روی در چگو نگی قرار دادن دست ها و محل آن میان فقهای مذاهب چهار گانه اهل سنت اختلاف وجود دارد.
چنانکه حنفی ها می ‌گويند: روي هم گذاشتن دست ‌ها در نماز، سنّت است و واجب نيست، و براي مرد بهتر است كه كف دست راستش را بر پشت دست چپ، زير ناف قرار دهد، و زن دست ‌ها را بر سينه ‌اش بگذارد.
شافعي ‌ها مي‌ گويند: گذاشتن دست روي يكديگر، در نماز، براي مرد و زن سنّت است و بهتر است كه كف دست راست را بر پشت دست چپ زير سينه و بالاي ناف به سمت چپ قرار دهد.
حنبلي‌ ها مي‌ گويند: گذاشتن دست‌ ها روي هم، سنّت است و بهتر است كه كف دست راست را بر پشت دست چپ نهاده، زير ناف قرار دهند. فرقه مالكيّه بر خلاف سه مذهب فوق مي‌ گويند: آويختنِ دست‌ ها در نمازهاي واجب، مستحب است.
قبل از مالكي‌ ها نيز گروهی همين قول را گفته ‌اند كه از آن جمله ‌اند: عبداللّه بن زبير، سعيد بن مسيّب، سعيد بن جبير، عطاء، ابن جريح، نخعي، حسن بصري، ابن سيرين و جماعتي دیگر از فقها.(4)
اين اختلافات نشان می دهد که این تکتف بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در عمل عبادی نماز به وجود آورده شده است.
لذا روایات بسیاری از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده كه رها بودن دست ها در نمار واجب است و دست بستن بدعت است؛ به عنوان مثال محمد بن مسلم از امام صادق(علیه السلام) يا امام باقر(علیه السلام) نقل مي كند كه به آن حضرت عرض كردم: شخصي دست راستش را در حال نماز روي دست چپ خود مي گذارد؟ حضرت فرمود: «اين همان تکفیر است كه نبايد انجام داده شود».(5)
زراره هم از امام باقر(علیه السلام) نقل مي كند كه فرمود: «لَا تُكَفِّرْ فَإِنَّمَا يَصْنَعُ ذَلِكَ الْمَجُوس‏» (6)؛ (در نماز تكفير نكن كه تكفير كار مجوس است).
با توجه به مطالبي كه بيان شد این ادعا که نماز خواندن با دست بسته مودبانه تر است از اساس باطل است؛ چرا كه نماز امر تعبدی است و کسی نمی تواند به سلیقه خود چیزی به آنها اضافه و یا کم کند. اگر چنین روشی درست بود، خدای متعال به آن شيوه امر می كرد.
لذا شیعیان در راستای عمل به روش و سنت پیامبر - که بیان کننده شرع الهی است - نمازشان را با دست باز به جای می آورند.