آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یکی از دلائل تحريم «ربا» روايات بسيار زياد و گسترده اى است كه در منابع مختلف وارد شده است. اين روايات به قدرى زياد است كه شايد به سر حدّ تواتر برسد. در اين روايات، تعبيرات بسيار تكان دهنده و شديدی وجود دارد که نشان دهنده قبح فراوان این کار بوده و آن را حتی از شراب فروشی، فحشاء و ... بدتر می داند. این روایات، برای کسانی که به اين كار اقتصادى ظالمانه و غيرانسانى دست می زنند عاقبت دردناکی را ترسیم نموده است و عجیب اینکه درباره كمتر گناهى، این تعابیر ديده مى شود.

یکی از دلائل تحريم عمل زشت ربا، روايات بسيار زياد و گسترده اى می باشد كه در منابع مختلف وارد شده است. اين روايات به قدرى زياد است كه شايد به سر حدّ تواتر برسد.(1) در اين روايات تعبيرات بسيار تكان دهنده اى در مورد اين كار اقتصادى ظالمانه و غير انسانى وارد شده است كه درباره كمتر گناهى ديده مى شود. در اينجا به پنج گروه از اين روايات ـ كه هر كدام شامل احاديث متعدّدى است ـ اشاره مى كنيم.
گروه اوّل: در اين روايات رباخوارى با عمل زشت منافى عفّت مقايسه شده و از آن بدتر شمرده شده است.
از جمله در حديثى مى خوانيم كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) به امام على(عليه السلام) فرمود: «يا عَلِيّ، دِرْهَمُ رِباً اَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ مِنْ سَبْعينَ زَنيَة...»؛ (اى على! يك درهم از ربا از نظر گناه و معصيت بدتر از هفتاد بار زناست).(2) حتّى تعبيراتى بسيار تندتر و شديدتر از اين كه نقل همه آنها به درازا مى كشد. اين تعبير در روايات متعدّد ديگرى وارد شده است ولى با اعداد و ارقام مختلف، در بعضى از روايات معادل 33 بار(3) و در روايت ديگر معادل 30 بار(4) و در بعضى معادل 20 بار(5) و در بعضى معادل يك بار(6) عمل منافى عفّت شمرده شده است.
همه مى دانند اسلام به شدّت با اعمال منافى عفّت برخورد مى كند، حال بايد حساب كرد كه زيان و زشتى رباخوارى چقدر زياد است كه درباره آن چنين مى گويد و اين از صريح ترين دلايل بر حرمت ربا در اسلام است.
گروه دوم: رواياتى است كه ربا و تمام كسانى كه به نوعى با آن ارتباط دارند را لعنت مى كند.
اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد: «لَعَنَ رَسُولُ الله(صلى الله عليه و آله) اَلرِّبا و َآكِلَهُ و َبائِعَهُ و َمُشْتَريَهُ وَ كاتِبَهُ و َشاهِدَيْهِ».(7) پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه و آله) در اين روايت «ربا» و پنج گروه را ـ كه در ارتباط با ربا هستند ـ لعنت كرده است:
1- رباخوار یا هر كسى كه از پولی که از ربا تهيّه شده است، با علم و آگاهى استفاده كند (مثلا ميهمان رباخوار مى شود و از غذايى که با پول ربا تهیه شده استفاده می کند).
2- فروشنده مال ربوی.
3- ربا دهنده.
4- كسى كه ربا را محاسبه مى كند.
5- شهود قرارداد ربا.
در هر مورد، كه يك چيز حرام، به اين گستردگى مورد لعن خداوند قرار مى گيرد(8) دليل بر عظمت حرمت آن كار، و قبح و زشتى فوق العاده آن است.
گروه سوم: رواياتى كه مى گويد: ربا بدترين و خبيث ترين نوع معاملات است.
1. امام باقر(عليه السلام) مى فرمايند: «اَخْبَثُ الْمَكاسِبِ كَسْبُ الرِّبا»؛ (كثيف ترين معاملات، معاملات ربوى است).(9) حتّى از شراب فروشى و قمار و فحشا كثيف تر است.
2. در حديث ديگرى مى خوانيم: «وَ مِنْ اَلْفاظِ رَسُولِ الله(صلى الله عليه و آله) اَلْمُوجَزَةِ الَّتی لَمْ يُسْبَقُ اِلَيْها: شَرُّ الْمكاسِبِ كَسْبُ الرِّبا»؛ (از سخنان كوتاه و پرمعناى رسول خدا(صلى الله عليه و آله) كه پيش از آن حضرت، سابقه نداشته اين است كه فرمود: رباخوارى بدترين نوع كسب هاست).(10) نتيجه اينكه اين گروه از روايات نيز دلالت روشنى بر حرمت ربا دارد؛ آنهم حرمتى شديد و مؤكّد.
گروه چهارم: رواياتى است كه دلالت بر هلاكت رباخواران در دنيا دارد.
امام صادق(عليه السلام) مى فرمايند: «اِذا اَرادَ اللهُ بِقَوْم هَلاكاً ظَهَرَ فيهِمُ الرِّبا»؛ (هنگامى كه خداوند اراده بر هلاكت قومى كند، ربا در ميان آنها ظاهر مى گردد).(11)
معناى اين روايت اين است كه ربا مجازات دنيوى نيز دارد و به هلاكت رباخواران منتهى مى شود.
گروه پنجم: رواياتى است كه سرانجامِ رباخوار را آتش دوزخ شمرده است.
حضرت على(عليه السلام) فرمودند: «خَمْسَةُ اَشْياء تَقَعُ بِخَمْسَةِ اَشْياء وَ لابُدَّ لِتِلْكَ مِنَ النّارِ: مَنِ اتَّجَرَ بِغَيْرِ عِلْم فَلابُدَّ لَهُ مِنْ اَكْلِ الرِّبا، و لابُدَّ لآكِلِ الرَّبا مِنَ النَّار ...»؛ (پنج چيز علّت پنج چيز است و سرانجام اينها جهنّم است: 1. تجارت و كسب، بدون آگاهى [از احكام فقهى آن] منجر به رباخوارى مى شود و رباخوار حتماً در دوزخ خواهد بود ...).(12) و روشن است كه اين گونه روايات نيز دليل بر تحريم اين عمل است.
كوتاه سخن اينكه مجموعه اين پنج گروه روايات، كه از هر كدام نمونه اى ذكر شد، به طور قوى و صريح و آشكار دلالت بر حرمت ربا و رباخوارى دارد. البته روايات وارده منحصر به اينها نيست؛ مى توانيد براى آگاهى بيشتر به مدارك ديگر رجوع فرماييد.(13).(14)