آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به بیان قرآن، رباخواران در قيامت همچون ديوانگان يا افراد مصروع كه نمى توانند تعادل خود را حفظ كنند در عرصه محشر وارد مى شوند؛ به صورتی که گامى به جلو برمى دارند و زمين مى خورند و برمى خيزند و باز هم گرفتار همان سرنوشت مى شوند و سرانجام تلخ آنها نیز خلود در آتش است.

آيه 275 سوره بقره به سرنوشت تلخ رباخواران پرداخته و می فرماید: «اَلَّذينَ يَأكُلونَ الرِّبوا لايَقومونَ اِلّا كَما يَقومُ الَّذى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ المَسِّ ذلِكَ بِاَنَّهُم قالوا اِنَّمَا البَيعُ مِثلُ الرِّبوا و اَحَلَّ اللّهُ البَيعَ و حَرَّمَ الرِّبوا فَمَن جاءَهُ مَوعِظَةٌ مِن رَبِّهِ فَانتَهى فَلَهُ ماسَلَفَ و اَمرُهُ اِلَى اللّهِ و مَن عادَ فَاُولئكَ اَصحابُ النّارِ هُم فيها خالِدون».(1)
اين آيه نخست به تشريح حال رباخواران در قيامت مى پردازد كه همچون ديوانگان يا افراد مصروع كه نمى توانند تعادل خود را حفظ كنند در عرصه محشر وارد مى شوند، گامى به جلو برمى دارند و زمين مى خورند و برمى خيزند و باز هم گرفتار همان سرنوشت مى شوند. سپس مى افزايد اين مجازات رسواگر به دليل اين است كه آنها مى گفتند: (داد و ستد و ربا همانند يكديگر است؛ [يعنى هر دو سودآور و هر دو طبق قرارداد انجام مى شود])؛ «ذلِكَ بِاَنَّهُمْ قالُوا اِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا». در حالى كه خودشان هم مى دانند چنين نيست، داد و ستدهاى مشروع در مسير منافع جامعه انسانى است و اگر سودى عايد فروشنده يا خريدار مى شود، سودى هم عايد جامعه مى گردد و نيازها برطرف مى شود، در حالى كه رباخواران همچون زالو، خون مردم را مى مكند و بى آن كه خدمتى كنند ثروت هاى عظيمى به دست مى آورند. به همين دليل خداوند بيع را حلال و ربا را حرام كرده است؛ «وَ اَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا».
بعضى در تفسير جمله بالا اين احتمال را نيز داده اند كه اين سخن رباخواران باشد كه به عنوان اعتراض مى گويند: «چرا خداوند داد و ستد را حلال كرده و ربا را تحريم فرموده، در حالى كه هر دو از يك مقوله اند؟» ولى اين تفسير بعيد به نظر مى رسد و با سياق آيه سازگار نيست.
بعد مى افزايد: (هر كس اين موعظه الهى را بشنود و به كار بندد و از رباخوارى باز ايستد، بر گذشته او ايرادى نخواهد بود [چرا كه قانون عطف به ما سبق نمى شود] و در عين حال كار او به خدا واگذار مى شود [كه او را مشمول عفو و بخشش خود گرداند])؛ «فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَّبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ اَمْرُهُ اِلَى الله». و در پايان آيه مى فرمايد: (ولى هر كس بعد از اين ابلاغ صريح و آشكار به رباخوارى ادامه دهد اهل دوزخ است و جاودانه در آن مى ماند)؛ «وَ مَنْ عادَ فَاُولئِكَ اَصْحابُ النّارِ هُمْ فيها خالِدُون».
همچنین در رواياتى که به دست ما رسیده، سرانجام رباخوار آتش دوزخ بیان شده است. از جمله حضرت على(عليه السلام) فرمودند: «خَمْسَةُ اَشْياء تَقَعُ بِخَمْسَةِ اَشْياء وَ لابُدَّ لِتِلْكَ مِنَ النّارِ: مَنِ اتَّجَرَ بِغَيْرِ عِلْم فَلابُدَّ لَهُ مِنْ اَكْلِ الرِّبا، و لابُدَّ لآكِلِ الرَّبا مِنَ النَّار ...»؛ (پنج چيز علّت پنج چيز است و سرانجام اينها جهنّم است: 1. تجارت و كسب بدون آگاهى از احكام فقهى آن منتهى به رباخوارى مى شود و رباخوار حتماً در دوزخ خواهد بود ...».(2)،(3)