آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پاسخ اين سؤال روشن است؛ در تعبيرات روزانه بسيار ديده ايم كه اسم يا عنوانى به افرادى اطلاق مى شود كه نامزد و یا انتخاب براى آن مقام شده اند هر چند هنوز رسماً وارد عمل نشده اند يا به تعبير ديگر بالقوّه داراى آن مقام اند نه بالفعل. مثلا كسى در حال حيات خود، يك نفر را به عنوان وصىّ خود تعيين مى كند و با اينكه هنوز در حيات است مى گوئيم فلان كس وصىّ او است يا قيّم اطفال او است. در آیات قرآن و روایات نیز این گونه استعمالات بسیار دیده می شود.

پاسخ اين سؤال روشن است؛ در تعبيرات روزانه بسيار ديده ايم كه اسم يا عنوانى به افرادى اطلاق مى شود كه نامزد و یا انتخاب براى آن مقام شده اند هر چند هنوز رسماً وارد عمل نشده اند يا به تعبير ديگر بالقوّه داراى آن مقام اند نه بالفعل. مثلا كسى در حال حيات خود، يك نفر را به عنوان وصىّ خود تعيين مى كند و با اينكه هنوز در حيات است مى گوئيم فلان كس وصىّ او است يا قيّم اطفال او است.
اطلاق وصىّ و خليفه و جانشين به على(عليه السلام) در حال حيات پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيز به همين صورت بوده است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در حيات خود، او را براى اين امر به اذن خدا انتخاب كرد و خلافت او را براى بعد از رحلتش تثبيت نمود.
از آيه 5 سوره «مريم» نيز همين معنى استفاده مى شود. آنجا كه زكريّا(عليه السلام) از خدا تقاضا مى كند و مى گويد: «هَبْ لى مِنْ لَدُنْكَ وَليّاً»؛ (تو از نزد خود جانشينى به من ببخش)، خدا دعاى او را مستجاب كرد و يحيى(عليه السلام) را به او داد. مسلّماً يحيى در حيات زكريّا جانشين و «ولى» و وارث او نبود، بلكه براى بعد از حيات او معين شده بود.
شبيه اين سخن در داستان يوم الانذار  - روزى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) بستگان خود را دعوت كرد تا براى نخستين بار آنها را به اسلام دعوت كند - ديده مى شود؛ زيرا طبق نوشته مورّخان اسلامى اعم از اهل سنّت و شيعه و محدّثان معروفِ هر دو گروه، پيامبر(صلى الله عليه وآله) آن روز اشاره به على(عليه السلام) كرد و فرمود: «اِنَّ هذا اَخى وَ وَصيّى وَ خَليفَتى فيكُمْ فَاَسْمِعُوا لَهُ وَ اَطيعُوه»(1)؛ (اين برادر و وصىّ و جانشين من در ميان شما است، سخن او را بشنويد و فرمانش را اطاعت كنيد).
آيا تعبير بالا در زمان حيات پيامبر(صلى الله عليه وآله) مشكلى ايجاد مى كند؟ مسلّماً نه، تعبير «ولىّ» در آيه «ولایت» یعنی آیه 55 سوره مائده «إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»؛ (سرپرست و ولیّ شما تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده اند همانها که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند) نيز درست همين گونه است.(2)