آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در این آيه روى مسأله «ولى» تكيه شده و على(ع) به عنوان ولىّ مسلمانان معرفى گرديده است. آری «ولى» معانى متعدد دارد، اما با دو قرينه در اینجا به معناي «سرپرست» است؛ اول اينكه اگر ولي به معنى دوست باشد شامل همه مؤمنان مى شود؛ اما ولايت در آيه مورد بحث به خاطر كلمه «انما» منحصر شده است. قرینه دوم آيه بعد است که تعبير به «حزب الله» دارد و مربوط به تشكيل حكومت اسلامى است، نه يك دوستى ساده؛ چراكه در معنى «حزب» يك نوع تشكل اجتماعى براى تأمين اهداف مشترك نهفته است.

در آيه 55 سوره مائده که خداوند می فرماید: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ»؛ (ولي و سرپرست و رهبر شما تنها خدا است و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده‏ اند و نماز را بر پا مي‏دارند و در حال ركوع زكات مي‏پردازند) روى مسأله «ولى» تكيه شده و على(عليه السلام) به عنوان ولىّ مسلمانان معرفى گرديده است.
درست است كه «ولى» معانى متعددى دارد، گاه به معنى ياور و دوست و گاه به معنى متصرف و حاكم و سرپرست آمده و به گفته راغب ريشه اصلى آن به اين معنى است كه دو چيز در كنار هم قرار گيرند و فاصله اى در ميان آنها نباشد، سپس مى افزايد: «وِلايت» به كسر واو به معنى نصرت و «وَلايت» به فتح واو به معنى صاحب اختيار چيزى بودن است(1) اما قرينه اى در آيه وجود دارد كه نشان مى دهد، «ولى» در اينجا به معنى متصرف و سرپرست و صاحب اختيار است؛ زيرا اگر به معنى ناصر و دوست و ياور بوده باشد شامل همه مؤمنان مى شود، همان طور كه در قرآن مى خوانيم: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض»(2)؛ (مردان و زنان با ايمان، ولى [و يار و ياور] يكديگرند) ولى ولايت در آيه مورد بحث، منحصر به مورد خاصّى شده و آن كسى است كه در حال ركوع صدقه داده است و كلمه «انّما» كه دليل بر حصر است همراه آن آمده.(دقت كنيد)
اين تعبير سبب مى شود كه ما يقين پيدا كنيم بر اينكه «ولايت» در آيه فوق به معنى دوستى و يارى كردن نيست ـ همچنين معانى ديگرى كه شبيه و قريب به اين معنى است ـ بنابراين راهى جز اين باقى نمى ماند كه به معنى متصرف و صاحب اختيار و سرپرست بوده باشد كه ولايت او در رديف ولايت خداوند و پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) قرار گرفته است.
آيه بعد می گوید: «وَمَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ»؛ (كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد با ايمان را بپذيرند [پيروز اند] زيرا حزب الله [یعنی گروه خدا پرستان] پيروزند).
در واقع اين آيه تكميلى است براى مضمون آيه قبل و در آن قرينه ديگرى بر معنى ولايت به معنى تصرف و سرپرستى ديده مى شود؛ زيرا تعبير به «حزب الله» و غلبه بر دشمنان، مربوط به تشكيل حكومت اسلامى است، نه يك دوستى ساده و عادى و اين خود مى رساند كه «ولى» در آيه قبل، به معنى سرپرست و حاكم و زمامدار اسلام و مسلمين است؛ چرا كه در معنى «حزب»، يك نوع تشكل و همبستگى اجتماعى براى تأمين اهداف مشترك نهفته است.(3)