آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكي از منابع «علم» امامان معصوم(ع)، فيض «روح القدس» است كه بارها قرآن به آن پرداخته است. مراد از روح القدس، يا «جبرئيل» است و يا «روح مقدس عيسي(ع)» يا «انجيل» كه بر او فرستاده شده و يا «اسم اعظم خداوند» كه مسيح(ع) با آن، مردگان را زنده مى كرد.

يكي از منابع «علم» امامان معصوم(علیهم السلام)، فيض «روح القدس» است. توضيح اينكه در آيات قرآن كراراً سخن از تأييد «روح القدس» به ميان آمده كه در سه مورد درباره حضرت مسيح(عليه السلام)(1) و در يك مورد درباره پيامبراسلام(صلى الله عليه وآله) است.(2)
در اينكه «روح القدس» كيست؟ يا چيست؟ در ميان مفسران گفتگوى بسيار است، گروهى از مفسران، آن را به «جبرئيل» تفسير كرده اند، و در مورد حضرت مسيح(عليه السلام) به آن روح مقدس و پاكى كه در او بوده، يا به معنى انجيلى كه بر او فرستاده شده است، تفسير شده، و گاه گفته اند منظور، «اسم اعظم» خداوند است كه مسيح با آن مردگان را زنده مى كرد.(3)
ولى از تعبيرات قرآن مجيد و همچنين روايات مختلف اسلامى چنين استفاده مى شود كه روح القدس، معانى متعددى دارد و در هرجا ممكن است معنى خاص خود را ببخشد؛
 در يك آيه از قرآن مجيد كه مى فرمايد: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوح القُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِ»(4)؛ (بگو: روح القدس آن را از جانب پروردگارت به حق نازل كرده) ظاهراً به معنى جبرئيل است كه قرآن را از سوى خدا بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) نازل مى كرد. ولى در سه مورد ديگر در قرآن مجيد كه همه درباره حضرت مسيح(عليه السلام) است به نظر مى رسد كه مفهوم ديگرى دارد؛ زيرا تعبير «اِذْ اَيَّدتُكَ بِرُوحِ القُدُسِ» يا «وَ اَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»(5) نشان مى دهد كه اشاره به روحى است كه همواره با مسيح(عليه السلام) بوده و او را تأييد و تقويت مى كرده است.
از رواياتى كه در منابع اهل بيت(عليهم السلام) وارد شده به خوبى بر مى آيد كه روح القدس، روح مقدسى بوده كه با همه پيامبران و انبياء و معصومين(عليهم السلام) بوده است و امدادهاى الهى را در موارد مختلف به آنها منتقل مى ساخته. حتى از روايات متعددى كه در منابع اهل سنت نيز وارد شده است استفاده مى شود كه گاه كه در كارهاى مهم يا سخنان و اشعار پر مغز از كسى صادر مى شد مى فرمودند: «اين، به كمك روح القدس بوده است».
از جمله در حديثى كه در تفسير «الدّر المنثور» آمده است مى خوانيم كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) درباره شاعر معروف اسلامى حَسّان بن ثابت فرمود: «اللّهُمَ ايِدّ حَسّاناً بِرُوحِ القُدُسِ كَما نافَحَ عَنْ نَبيِّه»(6)؛ (خداوندا! حَسّان را به روح القدس تقويت كن آن گونه كه از پيامبرش دفاع كرد).
درباره شاعر معروف اهل بيت(عليهم السلام) كُميت بن زيد اسدى مى خوانيم كه امام باقر(عليه السلام) به او فرمود: «براى تو همان است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) به حسّان بن ثابت فرمود: «لَنْ يَزالَ مَعَكَ رُوحُ القُدُسِ ما ذَبَيْتَ عنّا»(7)؛ (هميشه روح القدس با تو خواهد بود مادامى كه از ما دفاع مى كنى).
در حديث ديگرى آمده است كه امام علىّ بن موسى الرضا(عليه السلام) هنگامى كه دعبل خزاعى شاعر با شهامت، بعضى از اشعار قصيده معروف «مدارس آيات» را خواند، امام گريه شديدى كرد و سپس فرمود: «نَطَقَ رُوحُ الْقُدسِ عَلى لِسانِكَ بِهذَيْنِ الْبَيْتَيْنِ»(8)؛ (روح القدس در اين دو بيت به زبان تو سخن گفت).
و از اينجا به خوبى روشن مى شود كه «روح القدس» يك روح امدادگر است كه انسان را به هنگام انجام كارهاى مهم معنوى و الهى يارى مى دهد، و البته به تفاوت مراتب اشخاص متفاوت است. در پيامبران و امامان معصوم(عليهم السلام) به گونه فوق العاده اى قوى تر و بارزتر عمل مى كند و در ديگران به اندازه خودشان، هر چند از ماهيت و جزئيات آن اطلاع زيادى در دست ما نيست.
در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه در تفسير «السّابِقُونَ السّابِقُونَ اُولئِكَ المُقَرَّبُونَ»(9) مى فرمايد: «فَالسّابِقُونَ هُمْ رُسُلُ اللهِ(عليهم السلام) وَ خاصَّةِ اللهِ مِنْ خَلْقِه، جَعَلَ فيهِمْ خَمْسَةُ اَرْواح، اَيَّدَهُمْ بِرُوحِ القُدُسِ فَبِه عَرَفُوا الاَشْياءَ ...»(10)؛ (پيش‌گامان، همان رسولان الهى(عليهم السلام) و خاصان خداوند از خلق اند، در آنها پنج روح قرار داده [از جمله اينكه] آنها را با روح القدس تقويت نموده كه به وسيله آن اشياء را مى شناسند ...).
در حديث ديگرى در همين رابطه از امام باقر(عليه السلام) آمده است كه بعد از برشمردن ارواح پنج گانه كه در انبياء و اوصياء وجود دارد مى فرمايد: «فَبِرُوحِ القُدُسِ ... عَرَفُوا ما تَحْتَ الْعَرْشِ اِلى ما تَحْتَ الثَّرى»(11)؛ (به وسيله روح القدس، آنچه را در زير عرش و آنچه را در زمين است مى دانند).
احاديث فراوان ديگرى در اين زمينه در اصول كافى و ساير كتب ديده مى شود كه شرح همه آنها در اين مختصر نمى گنجد. آرى امدادهاى الهى از طريق «روح القدس» يكى از منابع علمى معصومان است.(12)