آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره علّت نیامدن «بسم الله» در آغاز سوره «توبه» می فرماید: «بسم الله الرحمن الرحيم در آغاز سوره برائت نازل نشده، زيرا بسم الله براى امان و رحمت است و سوره برائت براى رفع امان از كفّار پيمان شكن نازل شده و شمشير در آن نهفته است». جمعى از مفسران عقيده دارند كه اين سوره دنباله سوره «انفال» است و به همين دليل «بسم الله» در ميان این دو سوره ذكر نشده است. این معنا مورد تأیید روایتی از امام صادق(ع) نیز هست.

پاسخ اين سؤال صريحاً در حديثى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) چنين نقل شده است: «لَمْ تُنْزَلْ «بسم الله الرحمن الرحيم» عَلى رَأسِ سُورَةِ بَراءة لاَِنَّ بِسم الله لِلأَمانِ وَالرَّحْمَةِ، و نُزِلَتْ بَراءةُ لِرَفْعِ اْلاَمانِ، وَالسَّيْف فيه» (1)؛ («بسم الله الرحمن الرحيم» در آغاز سوره برائت نازل نشده است؛ زيرا بسم الله براى امان و رحمت است، و سوره برائت براى رفع امان [از كفار پيمان شكن] نازل شده و شمشير در آن نهفته است).
جمعى عقيده دارند كه اين سوره دنباله سوره «انفال» است؛ چرا كه در سوره «انفال» سخن از پيمان ها است؛ و در اين سوره سخن پيرامون الغاى پيمانِ پيمان شكنان است؛ و به همين دليل «بسم الله» در ميان آن دو ذكر نشده است.
اين معنا در روايتى از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «الانفال و براءة واحدة» (2)؛ (سوره انفال و برائت يكى است!).
اين احتمال نيز داده شده كه خداوند مخصوصاً براى تبيين اين حقيقت كه «بسم الله» جزء تمام سوره هاى قرآن است، آن را در آغاز اين سوره نازل نفرموده.
جمع ميان اين سه فلسفه نيز كاملا ممكن است.(3)