آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بیعت نزد عرب راهى براى تعیین حاکم و انتخاب رهبر نبود بلکه براى تأکید عملى و التزام به لوازم ایمانى بود که قبلاً داشتند. بر فرض هم که بیعت، راهى براى تعیین حاکم باشد، یکى از راه هاست، نه تنها راه؛ شورا یا بیعت در صورتی راهى براى تعیین حاکم به شمار مى رود که پیامبر(ص) شخصى را براى رهبرى تعیین نکرده باشد، لذا با وجود روایات متواتر و فراوان مبنی بر تعیین علی(ع) از طرف پیامبر(ص)، آن بیعت اجتهاد در مقابل نصّ است.

چه بسا تصوّر شود که بیعت، پایه حکومت است و حکومت از این طریق شکل مى گیرد. لیکن این غفلت از حقیقت و موقعیت بیعت است. بیعت در زندگى عرب و پس از رحلت پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)، تبلور همان چیزى است که پیشتر بود. مثلاً بیعت مسلمانان با پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به معناى اعتراف به پیشوایى و ریاست او نبود، تا چه رسد به نصب و تعیین او به ریاست. بیعت کنندگان پس از ایمان به نبوت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اعتراف به رهبرى و زعامت او، مى خواستند آن چه را که لازمه آن ایمان است، یعنى تعهّد و التزام به اوامر پیامبر(صلى الله علیه وآله)، پس از اقرار به نبوت و رهبرى او، فراهم آورند. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به آنان مى فرمود: «اگر به من ایمان آورده اید، پس با من بیعت کنید که مرا اطاعت کنید، نماز بخوانید، زکات بپردازید و تا پاى جان از من دفاع کنید و از جنگ نگریزید».
در آن هنگام، هدف از بیعت اعتراف به منصب نبوّت آن حضرت یا انتخاب و تعیین او براى حکومت و ولایت نبود، بلکه براى تأکید عملى و التزام به لوازم ایمانى بود که قبلاً داشتند. این در بیعت دوم انصار در منا و در بیعت اصحاب با آن حضرت در حدیبیه آشکار است.
بر اساس آن چه گفته شد، بیعت راهى براى تعیین حاکم و انتخاب رهبر نیست. رهبر و پیشوا با گفتگو و پذیرش گروه حاضر تعیین مى شود، سپس آن انتخاب در قالب یک احساس بیعت و پذیرش و تعهد انجام مى یابد. گویا بیعت، تأکیدى است بر آن چه ملتزم شده اند و تبلورى از چیزى است که در باره آن سخن گفته اند و در دل دارند. بر فرض هم که بیعت، راهى براى تعیین حاکم باشد، یکى از راه هاست، نه تنها راه. پس اگر معلوم شود که مردم، حکومت و زمامدارى کسى را از راهى به جز بیعت پسندیده و پذیرفته اند و از راهى آن رضایت را ابراز کرده اند، همین کافى است که او پیشواى لازم الاطاعه باشد، چون این شیوه به پیمان و قرارداد شبیه تر است.
افزون بر این که شورا یا بیعت گروه حاضر، در جایى راهى براى تعیین حاکم به شمار مى رود که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) شخصى را براى رهبرى تعیین نکرده باشد، و الاّ آن بیعت، ردّ آن نصّ صریح و اجتهاد در مقابل نصّ است. در حالى که سخنان متواتر و فراوانى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که على(علیه السلام) را به وصایت و جانشینى تعیین کرده است.(1)